Түбән Тагил

Түбән Тагил
	Түбән Тагил
	рус. Нижний Тагил
	Байрак[d]
Нигезләнү датасы	1722
Рәсми исем	Нижний Тагил
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Горноуральский шәһәр бүлгесе һәм Түбән Тагил шәһәре шәһәр бүлгесе
Административ-территориаль берәмлек	Түбән Тагил шәһәре шәһәр бүлгесе
Сәгать поясы	UTC+05:00
Хөкүмәт башлыгы	Носов, Сергей Константинович[d] һәм Владислав Юрьевич Пинаев[d]
Халык саны	353 950 (1 гыйнвар 2018)
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	200 метр
Кардәш шәһәр	Франтишкови-Лазне[d], Крывый Риһ, Хеб[d], Новокузнецк, Брест, Чаттануга, Марианске-Лазне[d], Луганск һәм Кизләү
Бүләкләр
Мәйдан	298 км²
Почта индексы	622002
Рәсми веб-сайт	ntagil.org
Һәйкәлләр исемлеге	Список памятников культурного наследия Нижнего Тагила[d]
Феноменның икътисады	экономика Нижнего Тагила[d]
Җирле телефон коды	3435
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
Объектның күренешләре өчен төркем	[d]
	Түбән Тагил Викиҗыентыкта

Түбән Тагил (рус. Нижний Тагил) — Россиянең Свердловск өлкәсендә урнашкан шәһәр, Горноуральский шәһәр округының һәм Горнозаводский идарә итү округының үзәге.

2020 елның 2 июленнән — «Хезмәт даны шәһәре»^[17].

Халык саны — 361 883 кеше.^[18]

География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Түбән Тагил Урта Уралның көнчыгыш битләвендә, Тагил елгасы өстендә, Екатеринбургдан 149 километрга төньяграк урнаша. Свердловск тимер юлының Нижний Тагил станциясе (тимер юл узелы).


Березники ~ 410 км	Серов ~ 214 км Качканар ~ 111 км	Ханты-Мансийск ~ 1094 км Соргыт ~ 1205 км
Пермь ~ 385 км Киров ~ 896 км Мәскәү ~ 1828 км	Роза ветров	Алапай ~ 126 км Төмән ~ 422 км Тубыл ~ 688 км
Кызылъяр ~ 285 км Уфа ~ 635 км Яр Чаллы ~ 949 км	Екатеринбург ~ 146 км Чиләбе ~ 348 км Костанай ~ 680 км	Курган ~ 398 км Петропавел ~ 792 км Омск ~ 1054 км

Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Уртача еллык температура — 1,7 °C
Уртача еллык җил тизлеге — 2,5 м/с
Уртача еллык һава дымлылыгы — 75,1%

Түбән Тагил климаты
Күрсәткеч	Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Уртача температура, °C	−14,5	−12,8	−5,4	2,9	9,8	15,7	17,8	14,3	8,3	1,8	−7,9	−11,2	1,7
Чыганак: NASA. База данных RETScreen

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Түбән Тагил тимер рудасы чыганакның чыгару һәм Демидов бертуганнар тарафыннан чугун кою һәм тимер ясау заводларның төзелү башлавы аркасында нигезләнә. Нигезләү датасы буларак Выя бакыр кою заводы эшнең башлавы (1722 елның 8 (19) октябрь көне) исәпләнә.

1814 елда Түбән Тагил тирәсендә бакыр рудасы чыганагы табыла, ә 1835 елда бакырташ чыганагы табыла. 1820-елларда шәһәр тирәсендә алтын һәм платина чыгару башлана.

1835 елда Выя заводында Ефим һәм Мирон Черепановлар беренче паровозны ясыйлар.

1878 елда Урал тау-завод тимер юлы (рус. Уральская Горнозаводская дорога) (Пермь — Камасино (Чусовская) — Түбән Тагил — Екатеринбург) буенча хәрәкәт башлана.

1918 елның октябрендә шәһәр акгвардиячеләр һәм кызылармиячеләр арасында сугышлар барганнар.

1919 елда Түбән Тагил шәһәр статусын ала, 1921—1923 елларда — Екатеринбург губернасы Түбән Тагил өязе үзәге, 1924—1930 елларда — Урал өлкәсе Түбән Тагил округы үзәге.

1932 елда Урал вагоннар төзү заводы төзелеше башлана; 1937 елда трамвай хәрәкәте ачыла.

1971 елда шәһәр Хезмәт Кызыл Байрагы ордены белән бүләкләнә.

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1897^[20]	1926^[20]	1931^[20]	1939^[20]	1959^[21]	1970^[22]	1979^[23]	1989^[24]	2002^[25]	2010^[18]
~30 000	~38 800	~54 500	~160 000	338 501	378 410	398 146	439 521	390 498	361 883

Милли состав (2010): урыслар — 92,9%, татарлар — 2,0%, украиннар — 0,9%.

Эчке бүленеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Түбән Тагил өч районына бүленә:

Дзержинский районы (122 248 кеше, 2010)
Ленин районы (116 975 кеше, 2010)
Тагилстрой районы (122 660 кеше, 2010)

Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Түбән Тагил — Урта Уралның кара металлургия һәм машиналар төзү үзәге.

Төп пердприятиеләр:

Металлургия комбинаты
Вагоннар төзү заводы («Уралвагонзавод»)
«Уралхимпласт» АҖ
асбест-цемент әйберләр комбинаты
казан-радиаторлар заводы
тау-баету комбинаты

Трикотаж фабрикасы, аяк киеме фабрикасы, тегү фабрикасы.

Югары уку йортлары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Урал федераль университетының филиалы
Түбән Тагил дәүләт иҗтимагый-педагогик академиясе
Урал хокук, идәарә итү һәм икътисад институтының филиалы
Урал дәүләт элемтә юллары университетының филиалы
Урал дәүләт икътисад университетының филиалы

Галерея[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шәһәрдә туган танылган кешеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Айдар Хисаметдинов — балет биючесе, Чуашстанның халык артисты (2014)
Әнвәр Либабов — Россия кино һәм театр артисты, клоун-мим.

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

[_355b225040f3ecfa-1] 1,0 ^1,1 ОКТМО
https://wikidata.org/wiki/Track:P764https://wikidata.org/wiki/Track:Q4330203

[_93389785fe69204a-2] ttps://rg.ru/2012/10/15/reg-urfo/nosov-anons.html

[_bcb8f10107270967-3] 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680

[_68bbe31fcbd968c0-4] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9576

[_a1d4429fd8a5cc68-5] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9538

[_6b7cac0ed58eca26-6] ttps://ura.news/news/1052536837

[_479501dacac9e2f0-7] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9546

[_08442d68b577d258-8] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9635

[_584e98d810d8cff4-9] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9608

[_51344bbbcb847d84-10] ttps://city-brest.gov.by/ru/pobratim-ru/

[_c8b05c1cd2b2a1dc-11] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9636

[_e61a4cbd44014a9e-12] ttps://chattanoogasistercities.org/nizhnytagil-russia

[_52aa7e5156e7d554-13] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=9577

[_3205369b3bd633ac-14] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=266951

[_a89b7fe60ebe7728-15] ttps://gorod-lugansk.com/2022/05/17/glavy-gorodov-lugansk-i-nizhnij-tagil-podpisali-soglashenie-o-sotrudnichestve-video.html

[_d131d4ae2575c4f8-16] ttps://ntagil.org/gorod/vsvyaz/pobratim.php?SECTION_ID=345&ELEMENT_ID=231737

[17] Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести»

[gks.ru-18] 18,0 ^18,1 архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2012-12-17

[trans-19] Расчет расстояний между городами. АвтоТрансИнфо. 2010-02-05 тикшерелгән.

[autogenerated1-20] 20,0 ^20,1 ^20,2 ^20,3 http://www.mojgorod.ru/udmurtsk_r/izhevsk/

[21] 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[22] 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[23] 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[24] 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[25] 2002 елгы Бөтенрусия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[B1-26] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[1]

к б ү Свердловск өлкәсе
	Шәһәрләр: Екатиринбур \| Алапай \| Артёмовский \| Асбест \| Әрәмәле \| Березовский \| Богданович \| Верхотурье \| Волчанск \| Дегтярск \| Заречный \| Ивдел \| Каменск-Уральский \| Камышлы \| Карпинск \| Качкыннар \| Кировград \| Краснотурьинск \| Красноурал \| Кызылъяр \| Кошва \| Лесной \| Михайловск \| Нәүҗән \| Новоуральск \| Первоуральск \| Полевской \| Рәүде \| Реж \| Североуральск \| Серов \| Среднеуральск \| Сухой Лог \| Сысерть \| Тәүде \| Талица \| Түре \| Түбән Сырга \| Түбән Тагил \| Түбән Саллы \| Түбән Түре \| Эрбет \| Югары Тагил \| Югары Пышма \| Югары Саллы \| Югары Түре \| Яңа Ләлә
	Шәһәр округлары: Алапай \| Алапай шәһәре \| Артёмовский \| Асбест \| Әрәмәле \| Әртә \| Әчет \| Белоярский \| Биризау \| Бисерть \| Богданович \| Верхотурье \| Волчанск \| Гари \| Горноуральский \| Дегтярск \| Екатеринбург \| Заречный \| Ивдел \| Эрбет \| Эрбет шәһәре \| Каменск \| Каменск-Уральский \| Камышлы \| Карпинск \| Качкыннар \| Кировград \| Краснотурьинск \| Красноурал \| Кызылъяр \| Кызылъяр шәһәре \| Кошва \| Лесной шәһәре* \| Малышева \| Махнёво \| Нәүҗән \| Новоуральск* \| Пелым \| Первоуральск \| Полевской \| Пышма \| Рәүде \| Реж \| Рефтинский \| Свободный* \| Североуральск \| Серов \| Сосьва \| Среднеуральск \| Староуткинск \| Сухой Лог \| Сысерть \| Талица \| Тәүде \| Тугылым \| Түре \| Түбән Саллы \| Түбән Тагил \| Түбән Түре \| Уральский* \| Шаля \| Югары Дуброво \| Югары Нейвинский \| Югары Пышма \| Югары Саллы \| Югары Тагил \| Югары Түре \| Яңа Ләлә
	Районнар: Байкалово районы \| Камышлы районы \| Түбән Сырга районы \| Түре Бистәсе районы \| Таборы районы
* — ябык административ-территориаль берәмлекләр

к б ү Русиянең 50 иң зур шәһәре
1 000 000-нан артык кеше	Мәскәү • Санкт-Петербург • Новосибирск • Екатеринбург • Казан • Нижгар • Чиләбе • Самар • Омск • Ростов-на-Дону • Уфа • Красноярск • Воронеж • Пермь • Волгоград
500 000 — 1 000 000 кеше	Краснодар • Сарытау • Төмән • Тольятти • Ижау • Барнавыл • Сембер • Владивосток • Ярыслау • Өркет • Махачкала • Хабарау • Новокузнецк • Ырынбур • Кемерово • Рәзән • Тум • Әстерхан • Пенза • Яр Чаллы • Липецк • Тула
250 000 — 500 000 кеше	Киров • Чабаксар • Калининград • Брянск • Курск • Иваново • Магнитогорски • Улан-Удэ • Тверь • Ставрополь • Акмәсҗит* • Акъяр* • Түбән Тагил • Смоленск • Белгород
Шәһәрләрнең халык саны 2010 халык исәбе буенча китерелгән. * Кырым шәһәрләренең халык саның 2012 елгы мәгълүматлары буенча китерелгән.

к б ү Татарлар саны буенча Русия торак пунктлары
> 100 мең кеше	Казан • Уфа^[1] • Яр Чаллы • Мәскәү • Түбән Кама
> 50 мең кеше	Әлмәт • Стәрлетамак^[1] • Сембер • Ижау • Чиләбе
> 25 мең кеше	Екатиринбур • Октябрьски^[1] • Ырынбур • Нефтекама^[1] • Самар • Яшел Үзән • Пирем • Азнакай • Салават^[1] • Туймазы^[1] • Петербург • Төмән • Әстерхан • Алабуга • Бөгелмә • Тольятти • Лениногорски
> 10 мең кеше	Түбән Варта • Зәй • Чистай • Магнитогорски • Омск • Дүртөйле^[1] • Норлат • Арча • Соргыт • Тубыл • Баулы Саранск • Мәләкәс • Буа • Сарытау • Бәләбәй^[1] • Кукмара • Нижгар • Нефтеюганск • Чишмә^[1] • Пенза • Җәлил • Менделеевск • Әгерҗе • Зылатаус • Мамадыш
> 5 мең кеше	Йошкар-Ола • Волгоград • Новосибирск • Ишембай^[1] • Красноярск • Мәләвез^[1] • Актаныш • Урта Әләзән • Орски • Сызран • Сарапул • Минзәлә • Күзнәй • Яңавыл^[1] • Тум • Первоуральск • Күмертау^[1] • Учалы^[1] • Агыйдел • Байлар Сабасы • Чакмагыш^[1] • Ноябрьск • Прокопьевск • Түбән Мактама • Волжск • Балтач • Копейск • Бөре^[1] • Можга • Сарман • Мөслим • Бүздәк • Кама Аланы • Кемерово • Раевский^[1] • Түбән Тагил • Нократ Аланы • Урыссу • Дзержинск • Толбазы^[1] • Бакалы^[1] • Чаткы • Белорет • Актүбә • Биектау • Өркет • Троицк • Иске Кулаткы • Шыгырдан • Когалым • Приютово^[1] • Балык Бистәсе • Шәмәрдән • Яңа Уренгой • Ростов-на-Дону • Благовещен^[1] • Васильево • Югары Пышма • Богырыслан
Моны да карагыз: Татарлар саны буенча Балтыйк буе илләре, Украина, Казакъстан торак пунктлары ↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 бу торак пунктта яшәүче татарлар саны ясалма рәвештә киметелгән булырга мөмкин