Әтнә районы
| Әтнә районы | |
| Байрак | |
.png) | .png) |
| Нигезләнү датасы | 10 август 1930 |
|---|---|
.jpg) | |
| Дәүләт |
 Россия |
| Башкала | Олы Әтнә[1] |
| Административ-территориаль берәмлек | Татарстан һәм Татарстан АССР |
| Сәгать поясы | UTC+03:00 |
| Халык саны | 12 553 (2021)[2] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 120 метр |
| Мәйдан | 681,4 км² |
| Рәсми веб-сайт | atnya.tatarstan.ru |
.svg) | |
| |
 | |
 Әтнә районы Викиҗыентыкта | |
Әтнә районы (рус. Атнинский район) — Татарстан Республикасы составындагы административ-территориаль һәм муниципаль берәмлек (муниципаль район). Республиканың төньяк-көнбатышында урнашкан. Район территориясе 47 торак пунктны үз эченә ала, алар 12 авыл җирлегенә берләштерелгән. 2020 ел башына халык саны 12 883 кеше тәшкил итә.[3] Административ үзәк — Казан ханлыгы чорында нигез салынган Олы Әтнә авылы.[4][5]
Географиясе
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Районның мәйданы 681,4 км2 тәшкил итә. Татарстан Республикасының Арча һәм Биектау районнары һәм Марий Эл Республикасы (Морке районы) белән чиктәш. Рельеф 160-180 метр биеклектәге калкулыклы тигезлектән гыйбарәт. Иң югары нокта — 224 метр, ул Иләт-Ашыт елгаларының төньяк—көнбатышында, иң түбәне — 92 метр, районның көнбатыш чигендә, Ашыт тугаенда урнашкан. Урманнар район мәйданының 3,9 % ын били. Иң зур елга — Ашыт, чишмә башы Арча районында, тамагы — Марий Эл Республикасы территориясендә урнашкан. Иң зур кушылдыклар — Үртамак (16 км), Шәше (15 км), Ура (13 км).[6]
Саклана торган табигый территорияләргә «Ашыт» комплекслы тыюлыгы керә, ул 2,7 мең гектар мәйданны били — район территориясеннән 4%. Монда пошилар, кабаннар, төлкеләр, бурсыклар, куяннар беләк һәм кыр куяннары, америка чәшкеләре, сасы көзәннәр һәм ондатрлар, шулай ук 200 дән артык кош-корт очрый.[7]
Герб һәм флаг
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Герб һәм флаг Әтнә район Советының 2006 елның 3 мартындагы карары белән расланган. Эш белән Татарстан Республикасы Президенты каршындагы Геральдика советы Россия геральдистлар берлеге белән берлектә шөгыльләнгән. Әтнә районы — татар мәдәнияты үзәкләренең берсе, ул халык традицияләрен һәм гореф-гадәтләрен саклап калган. Лалә, Татарстанның төп милли орнаментларыннан берсе буларак, үз халкының гореф-гадәтләренә тугрылыгын һәм җирле мәдәниятне саклап калу теләген чагылдыра.[8] Каләм борынгы тарих, мәдәният, бай рухият символы булып тора. Әтнә районында күп кенә күренекле шагыйрьләр һәм мәгърифәтчеләр, мәсәлән, галим һәм дин эшлеклесе Шиһабетдин Мәрҗани һәм башкалар туган һәм үскән. Районның аграр юнәлешен башак рәвешендәге алтын төстәге каләмнең яртысы тапшыра. Зәңгәр төс намус, вөҗданлылык һәм рухиятне күрсәтә; яшел — бай табигатькә, сәламәтлек һәм тормыш үсешенә; көмеш — камиллеккә, тынычлык һәм үзара аңлашуга; алтын — тотрыклылык, хөрмәт һәм интеллектка бәйле.[9] Әтнә районы флагы герб нигезендә эшләнгән. Киңлеге 2: 3 булган зәңгәр төстәге турыпочмаклы тукымадан гыйбарәт, аның үзәгендә яшел лалә һәм аклы алтын каләм сурәтләнгән.[10]
Тарихы
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Районның күп кенә авыллары Идел буе Болгары, Алтын Урда һәм Казан ханлыгы чорыннан бирле билгеле. Мәсәлән, Күәм авыл җирлеге территориясендә безнең эрага якынча IV—XV гасыргы Әйшияз Кала-тау шәһәре — төбәк әһәмиятендәге археология һәйкәле урнашкан. Ныгытма-шәһәр Болгар дәүләте заманында яшәгән һәм эре сәүдә үзәге булып торган. Аның исеме шулай ук «Идегәй» халык эпосында очрый. Районның борынгы тарихы турында мөселман татар зиратларында XIV, XVI—XVIII гасырларда яшәгән эпитафия һәйкәлләре дә сөйли. Кайбер каберләрдә текстлар XVI гасырның беренче яртысындагы гарәп-татар рельеф язуы белән язылган.[11][12][13]
1920 елга кадәр район территориясе Казан һәм Царевококшай өязләренә керә, ә 1920 елдан 1930 елга кадәр — ТАССРның Арча кантонына. Район 1930 елның 10 августында Тукай районы буларак оеша, 1938 елның 25 мартында Әтнә дип үзгәртелә. 1959 елның 12 октябрендә аны Тукай районы (Кызыл Юл районы) составына кертеп, бетерәләр, ә 1990 елның 25 октябрендә яңадан торгызалар.{sfn|Национальный архив Республики Татарстан: Путеводитель|1999|c=558}}[14] 2005 елның октябреннән Әтнә муниципаль районы башлыгы булып Хәкимов Габделәхәт Гыйлемхан улы тора.[15]
Халык саны
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]| Халык саны | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2002[16] | 2005[17] | 2006[18] | 2007[19] | 2008[20] | 2009[21] | 2010[22] | 2011[23] | 2012[24] | 2013[25] |
| 14 411 | ↘13 908 | ↘13 875 | ↘13 778 | ↘13 764 | →13 764 | ↘13 650 | ↘13 624 | ↘13 477 | ↘13 417 |
| 2014[26] | 2015[27] | ||||||||
| ↘13 307 | ↘13 287 | ||||||||
Милли составы
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Район республикада иң мономилләтле район булып тора: халыкның 98,6% ын татарлар тәшкил итә.
| Милләт | 1989[28] | 2002[29] | 2010[30] |
|---|---|---|---|
| татарлар | 95,1% | 94,2% | 98,6% |
| руслар | 4,0% | 0,5% | 0,7% |
Күренекле кешеләре
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Владислав Ачалов (1945, Атамыш—2011, Мәскәү)- Россия хәрбие, генерал-полковник, ССРБ саклану министры урынбасары (1990-1991).
- Илдар Шәфикъ улы Әүхәдиев (1993 елда вафат) – СССР Министрлар советының дин эшләре буенча Совет вәкиленең урынбасары.
- Гөлүсә Батталова, шагыйрә, прозаик, драматург, телләр белгече. Саҗидә Сөләйманова премиясе лауреаты (2018).
- Әхмәт Һади улы Бикчәнтәев (1911, Олы Мәңгәр—1985) — архитектор, профессор, ТАССР атказанган сәнгать эшлеклесе (1969), РСФСР атказанган архитекторы (1970).
- Мансур Мәсхүт улы Вәлиев (1950, Нукус) – генерал, Россия федераль чик буе гаскәрләре башлыгының беренче урынбасары.
- Ногман Габделкәримов (1840, Түбән Көек—1920) — 1 гильдия сәүдәгәре, Казанда һәм авылларда уннан артык мәчет салдырган.
- Исмәгыйль Гали улы Гайнетдинов (1908, Олы Мәңгәр—1977) — архитектор, рәссам, профессор, ТАССР, БАССР, Төньяк Осетия АССР атказанган сәнгать эшлеклесе.
- Габделхәй Халик улы Галиәхмәтов (1934, Яңа Җөлби) — Казан моторлар төзү берләшмәсе бригадиры, Социалистик Хезмәт Каһарманы (1984).
- Фәйзи Әхмәтхан улы Галиев (1925, Түбән Шашы) – РСФСРның атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре, Татарстанның атказанган агрономы, СССРның10 нчы чакырылыш Югары Советы депутаты, Татарстан язучылар берлеге әгъзасы.
- Риф Хоббул улы Гатауллин (1950), композитор, Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе.
- Марсель Җаббаров (1947), драма актеры һәм режиссер, ТАССР халык (1991), РФ атказанган (2004) артисты.
- Илнур Закиров, драма актеры, Татарстанның атказанган артисты, М. Җәлил премиясе лауреаты.
- Зөлфирә Сафа кызы Зарипова (1953, Яңа Бәрәскә) — Камал театры артисты, ТР халык артисты, Муса Җәлил премиясе лауреаты.
- Сания Сабир кызы Заһирова (1918, Олы Мәңгәр—2018) — Казанның «Спартак» фабрикасында аяк киеме тегүче, Социалистик Хезмәт Каһарманы (1966).
- Ленур Зәйнуллин (1983, Олы Әтнә), 2015 елдан Габдулла Тукай исемендәге Әтнә татар дәүләт драма театры директоры. «Татар җыры» фестивале лауреаты.
- Фирая Гали кызы Зыятдинова (1945, Мамыш—2006, Казан) — шагыйрә, җырлар авторы.
- Гөлназ Йосыпова, драма актрисасы.
- Назлыгөл Латыйпова (Олы Мәңгәр) — Тинчурин театры актрисасы, ТАССР атказанган артисты.
- Нәҗип Гәрәй улы Мадьяров (1928, Кызыл Утар—2002, Яр Чаллы) — шагыйрь, ТССР атказанган мәдәният хезмәткәре.
- Шиһабетдин Мәрҗани (1818, Япанчы —1889, Казан) — мәгърифәтче, фәлсәфәче, тарихчы, дин галиме, педагог, археолог, этнограф, көнчыгыш халыклар белгече.
- Мөнәвәрә Ибениямин кызы Нигъмәтҗанова – Татарстанның атказанган артисты, Әлмәт һәм Минзәлә драма театрларында эшләгән.
- Илдар Малик улы Низамов (1936, Олы Бәрәзә―2022, Казан) — язучы, филология фәннәре докторы, ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре, ТР атказанган фән эшлеклесе.
- Рәшит Рәхмәти Арат (1900, Иске Өҗем—1964, Истанбул) — профессор, тюрколог, филология докторы, Төркия, Алмания ФА академигы.
- Наил Закир улы Сабиров (1932, Дусым) — Әтнә районы «Чулпан» күмәк хуҗалыгы рәисе (1966-1994), РСФСР атказанган авыл хуҗалыгы хезмәткәре.
- Рөстәм Сабиров (Дусым) — ТР атказанган нефтьчесе, 5нче чакырылыш ТР ДШ депутаты.
- Рафил Сәгъдуллин (1964, Ташчишмә) — Чаллы Татар дәүләт драма театры артисты.
- Әсгать Әхмәтгали улы Сәфәров (1961, Яңа Шимбер) — Татарстан президенты аппараты җитәкчесе, «Татмедиа» ААҖ директорлар шурасы рәисе. Генерал-лейтенант.
- Айрат Габит улы Ситдыйков (1973, Олы Әтнә) — археолог, Тукай премиясе иясе (2016).
- Хәкимҗан Шәяхмәт улы Халиков (1933, Мамыш—2002) — балалар поэзиясе өлкәсендә актив иҗат иткән шагыйрьләрнең берсе. ССРБ язучылар берлеге әгъзасы, Татарстан АССРның атказанган мәдәният эшлеклесе.
- Марсель Шәрифҗан улы Таһиров (1964, Әйшияз) — ТР ФА мөхбир-әгъзасы, «Татарстан авыл хуҗалыгы фәнни-тикшеренү институты» генераль директоры.
- Фәрит Тәхәви улы Тәхәвиев (1930, Югары Көек—1999, ) — Красноярск краенда урман әзерләү бригадасы бригадиры, Социалистик Хезмәт Каһарманы (1980).
- Фердинанд Мәҗит улы Тимерханов — Казан шәһәр муниципаль берәмлеге башкарма комитәсенең Гражданнарны саклау идарәсе нәчәлниге.
- Радик Хәбибрахман улы Фәизов (1931, Дусым) — язучы, ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре.
- Сибгат Таҗи улы Хәкимов (Сибгат Хәким) (1911, Күлле Киме—1986, Казан) — ТАССР халык шагыйре (1986), Тукай премиясе (1960), РСФСР М. Горький исемендәге Дәүләт премиясе (1970) лауреаты.
- Луара Галимҗан кызы Шакирҗанова (1950, Күлле Киме) — Камал театры музее мөдире, ТР атказанган сәнгать эшлеклесе (1996), ТР халык артисты (2010).
- Самат Фәтхерахман улы Шакиров (Самат Шакир) (1924, Күәм—1998, Казан) — язучы, ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре (1984).[31]
Идарә-җир төзелеше
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]2014 елда районда Олы Әтнә авыл җирлегенә кергән яңа торак пункт — Яңа Әтнә авылы төзелә.[32] 2014 елдан Әтнә районында 12 авыл җирлеге составындагы 47 торак пункт бар:
- Олы Әтнә авыл җирлеге
- Олы Мәңгәр авыл җирлеге
- Югары Сәрдә авыл җирлеге
- Комыргуҗа авыл җирлеге
- Күәм авыл җирлеге
- Күлле Киме авыл җирлеге
- Күңгәр авыл җирлеге
- Кышлау авыл җирлеге
- Түбән Бәрәскә авыл җирлеге
- Түбән Көек авыл җирлеге
- Яңа Шашы авыл җирлеге
- Өҗем авыл җирлеге
Икътисады
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Район икътисадының нигезе — авыл хуҗалыгы. Авыл хуҗалыгына 53,4 мең гектар җир бүлеп бирелгән, шуның 46,7 мең гектарын сөрүлек җирләре алып тора. Районда бодай, арыш, солы, карабодай, арпа, тары, көнбагыш, бәрәңге, борчак һәм рапс игелә. Ит-сөт терлекчелеге һәм сарыкчылык алга киткән, ә сөт җитештерү динамикасы буенча Әтнә районы берничә ел дәвамында лидерлык позицияләрен саклап кала. Әйтик, 2016 елда районда бер сыерга 21,3 кг сөт җитештерелгән. 2018 елда сөт савымы бер сыерга 23,5 кг кадәр арткан, бу тәүлек эчендә 190 тоннадан артык сөт биргән.[33] 2020 елда сөт савымы тәүлегенә 265 тоннага кадәр арткан.[34]. В 2020 году надой молока увеличился до 265 тонн в сутки[35][36]
Районда 9 авыл хуҗалыгы предприятиесе урнашкан, алар арасында иң эреләре — «Тукай» компаниясе һәм «Ленин исемендәге нәсел заводы», «Таң» һәм «Шахтер» авыл хуҗалыгы кооперативлары. 2012 елда «Ленин исемендәге нәсел заводы» АХҖК «Danone-Юнимилк» компаниясе белән җитештерелә торган сөтнең иң тотрыклы сыйфаты өчен бүләкләнгән һәм «Елның иң яхшы сөт хуҗалыгы» титулын алган. «Тукай» ышанычлы партнерлык өчен, ә «Ташчишмә» «иң динамик тәэмин итүче» буларак таныла.[37][38] Районның барлык авыл хуҗалыгы предприятиеләре нәселле, ә «Кушар» АХҖК селекционерлар һәм орлыкчылар милли берлегенә керә.[7][39][40] 2016 елда районда 10 крестьян (фермер) хуҗалыгы теркәлгән. 2017 ел нәтиҗәләре буенча Татарстан Республикасы авыл хуҗалыгы тармагында уртача хезмәт хакы 18,9 мең сум тәшкил иткән, «Шахтер» төбәк компаниясе хезмәткәрләре 23,7 мең сум, 2019 елда район буенча авыл хуҗалыгы тармагында уртача хезмәт хакы 26 мең сумнан артык булган.[41]
2020 елның беренче яртыеллыгында авыл хуҗалыгының тулай продукциясе 1,5 млрд. сум тәшкил иткән, чагыштыру өчен — 2013 елда бу күрсәткеч 1,27 млрд. сум тәшкил иткән. Сәнәгать предприятиеләре район үзәгендә урнашкан. Иң зуры — «Әтнәагрохим» — известьташ, гипс ташы һәм акбур чыгару һәм сату белән шөгыльләнә. 2020 елның гыйнвар-сентябрь айларында сәнәгать предприятиеләре 87 млн. сумлык (2013 елда — 76 млн. га якын) товар төяп җибәргән.[42]
2013 елдан 2020 елга кадәр минималь куллану бюджетына айлык уртача хезмәт хакы чагыштырмасы 1,87 дән 2,21 тапкыр арткан, ә шул ук елдан 2020 елга кадәр эшсезлек дәрәҗәсе 0,73% тан 0,52% ка кадәр кимегән.[42]
Инвестицион потенциал
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Республиканың дәүләт статистикасы федераль хезмәте бәяләве буенча, 2019 елда Әтнә районына 650 млн. сум инвестиция җәлеп ителгән (бюджет акчаларыннан һәм кече эшмәкәрлек субъектларыннан тыш), бер ел элек — 887 млн.[43][44] Татарстан Республикасының социаль-икътисадый мониторинг комитеты бәяләве буенча, Әтнә районының төп капиталына инвестицияләр 2020 елның гыйнвар-июнь айларында 564 129 мең сум тәшкил иткән, ягъни республикага кертелгән инвестицияләрнең гомуми күләменнән 0,3%. 2020 елда инвестицияләр юнәлеше буенча авыл хуҗалыгын, ау һәм балыкчылыкны үстерү алда бара — барлыгы 404 млн. сум тирәсе.[43]
Транспорт
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Район үзәге Казаннан 53 км, Коркачык тимер юл станциясеннән 30 км көньяк-көнчыгышка таба урнашкан. Район территориясе буйлап «Биектау — Олы Әтнә — Ключи-Сап», «Олы Әтнә — Арча», «Морки — Бәрәңге» автоюллары уза.[11] Район буенча узучы М-7 участогында 2020 елда юлүткәргеч ремонтлана.[45]
Социаль өлкә
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Әтнә районында 5 урта һәм 7 төп мәктәп, бер башлангыч мәктәп-балалар бакчасы һәм 13 балалар бакчасы, шулай ук өч өстәмә белем бирү учреждениесе эшли. Бер урта һөнәри белем бирү учреждениесе — Габдулла Тукай исемендәге Әтнә авыл хуҗалыгы техникумы эшли. Барлык учреждениеләрдә дә укыту һәм тәрбия эшләре татар һәм рус телләрендә алып барыла.
Районда спорт корылмалары 82 берәмлек, шуларның иң зурысы — «Ашыт» мәдәни-спорт комплексы. Мәдәният өлкәсен мәдәни-спорт үзәге, 35 авыл мәдәният йорты, үзәк район китапханәсе, балалар китапханәсе, туган якны өйрәнү музее һәм Шиһабетдин Мәрҗани һәм Сибгат Хәким музейлары тәкъдим итә.[46][47] Районның төп социомәдәни урыннарының берсе — Олы Әтнә авылында Габдулла Тукай исемендәге Әтнә дәүләт драма театры. Аңа 1918 елда нигез салалар, 2020 елга ул авыл җирендә урнашкан бердәнбер дәүләт театры була.[11] «Әтнә таңы» район газетасы татар телендә нәшер ителә.
Район территориясендә 1838 елда төзелгән татар агач архитектурасы һәйкәле — Олы Мәңгәр авылында сәүдәгәр Вәлиулла Бакиров утары урнашкан. Бина дәүләт тарафыннан саклана һәм җирле әһәмияттәге архитектура һәйкәле (1991 елдан башлап), шулай ук Россия Федерациясе халыкларының мәдәни мирас объекты булып тора (2017 ел). Йорт хуҗасы Вәлиулла Бакиров зур җир хуҗасы, миллионер һәм беренче гильдия сәүдәгәре була. Архитектураның үзенчәлеге — татар архитектурасы өчен хас булганйортның уң һәм сул өлешендә асимметрия, ягъни аны ир-атлар һәм хатын-кызлар яртысына бүлү. 2020 елда Татарстанның мәдәни мирас объектларын саклау буенча комитеты Бакиров утарын саклау буенча фәнни-проект документациясен эшләгән, ә 2021 елда реставрация эшләренең финанс өлешен карарга планлаштыра.[48]
2020 елда Түбән Бәрәскә авылында түбәдә манаралы ике катлы таш мәчет ачыла. Башта ул сәүдәгәр һәм танылган хәйрияче Ибраһим Бурнаев акчасына 1769 елда төзелә һәм Казан аръягының беренче таш мәчете саналган. Бу — Петербург бароккосы стилендәге архитектура үрнәге, төбәк әһәмиятендәге мәдәни мирас объекты. Аның янында мәдрәсә эшли, үзгәртеп кору вакытында биредә клуб була, аннары аны сүтәргә омтылалар.[49][50]
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ ОКТМО
- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2020 года. Статистический бюллетень (PDF). Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан (2020). әлеге чыганактан 2021-01-24 архивланды. 2020-11-07 тикшерелгән.
- ↑ Большая Атня. Tatarica. Татарская энциклопедия (2020). 2020-11-23 тикшерелгән.
- ↑ В Атнинском районе РТ состоялось первое заседание Совета района 4го созыва. Ассоциация "Cовет муниципальных образований РТ" (2020-09-23). әлеге чыганактан 2021-05-25 архивланды. 2020-11-24 тикшерелгән.
- ↑ Об изменении границ территорий отдельных муниципальных образований и внесении изменений в Закон Республики Татарстан "Об установлении границ территорий и статусе муниципального образования "Атнинский муниципальный район" и муниципальных образований в его составе. АО «Кодекс» (2010-05-22). 2020-11-26 тикшерелгән.
- ↑ 7,0 7,1 Атнинский район. Tatarica. Татарская энциклопедия (2017). 2020-11-23 тикшерелгән.
- ↑ Атнинский район. Справка. Tatarica. Татарская энциклопедия (2020). 2020-11-22 тикшерелгән.
- ↑ Герб Атнинского района. Геральдика.ру (2007-04-18). 2020-11-24 тикшерелгән.
- ↑ Флаг Атнинского района. Геральдика.ру (2007). 2020-11-24 тикшерелгән.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Зиганшин, 2015
- ↑ Атнинский район: крепости Булгарии, старейшая в РТ мечеть, родина Марджани и «колхозно-совхозный театр». Реальное Время (2016-07-31). әлеге чыганактан 2021-05-25 архивланды. 2020-11-24 тикшерелгән.
- ↑ Айшияз. Tatarica. Татарская энциклопедия (2020). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Лев Жаржевский (2017-03-17). Образование ТАССР: от Татаро-Башкирской республики и штата Идель-Урал к 10 кантонам и 70 районам. Интернет-газета «Реальное время». әлеге чыганактан 2020-10-22 архивланды. 2020-11-07 тикшерелгән.
- ↑ Хакимов Габдулахат Гилумханович. Реальное время (2020). әлеге чыганактан 2021-05-25 архивланды. 2020-11-24 тикшерелгән.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. әлеге чыганактан 2012-02-03 архивланды.
- ↑ Административно-территориальное деление (АТД) за 2005 год. әлеге чыганактан 2015-03-29 архивланды. 2015-03-29 тикшерелгән.
- ↑ Административно-территориальное деление (АТД) за 2006 год. әлеге чыганактан 2015-03-29 архивланды. 2015-03-29 тикшерелгән.
- ↑ Административно-территориальное деление (АТД) за 2007 год. әлеге чыганактан 2015-03-29 архивланды. 2015-03-29 тикшерелгән.
- ↑ Республика Татарстан. База данных показателей муниципальных образований на 1 января 2008-2014 годов
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. әлеге чыганактан 2014-01-02 архивланды. 2014-01-02 тикшерелгән.
- ↑ Численность и размещение населения республики Татарстан. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года
- ↑ Оценка численности постоянного населения Республики Татарстан на 1 января 2011 года. әлеге чыганактан 2015-04-04 архивланды. 2015-04-04 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. әлеге чыганактан 2014-05-31 архивланды. 2014-05-31 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). әлеге чыганактан 2013-11-16 архивланды. 2013-11-16 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2014 года. Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан. Казань, 2014. әлеге чыганактан 2014-04-12 архивланды. 2014-04-12 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2015 года. әлеге чыганактан 2015-04-17 архивланды. 2015-04-17 тикшерелгән.
- ↑ Мустафин М.Р., Хузеев Р.Г. Всё о Татарстане (Экономико-географический справочник). — Казань, 1994
- ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2017-11-11, retrieved 2013-10-10
- ↑ архив күчермәсе (PDF), archived from the original (PDF) on 2012-11-21, retrieved 2013-10-10
- ↑ Әтнә районында туган күренекле кешеләр. 2023 елның 27 май көнендә архивланган. «Реальное время»(рус.)
- ↑ Постановление Правительства Российской Федерации от 24 июля 2014 г. № 699 «О присвоении наименования географическому объекту в Республике Татарстан»
- ↑ Самые высокие надои молока в эти дни получают в Атнинском и Сабинском районах Татарстана. Dairynews.ru (2016-02-15). 2020-11-25 тикшерелгән.(үле сылтама)
- ↑ Атнинский район признан лучшим в Татарстане по производству молока. Республика Татарстан (2018-12-12). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Минниханов раскритиковал некоторые районы Татарстана за низкие надои молока. InKazan (2020-02-12). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Атнинский район стал лидером по динамике молочного производства. Республика Татарстан (2020-02-06). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Руководители группы компаний Danone-Юнимилк встретились с татарстанскими поставщиками сырья. The DairyNews (2013-04-02). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Победитель молочной Лиги Чемпионов. The DairyNews (2013-01-23). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Атнинский район. Инвестиционный портал РТ (2019-06-16). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Сделано в Атнинском районе. Инвестиционный портал РТ (2019-11-07). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ В Татарстане средняя зарплата в АПК составляет 18,9 тысячи рублей. Светич (2017-05-22). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ 42,0 42,1 Рейтинг муниципальных образований. Министерство экономики Республики Татарстан (2020). әлеге чыганактан 2021-03-01 архивланды. 2020-11-15 тикшерелгән.
- ↑ 43,0 43,1 Основные показатели инвестиционной и строительной деятельности в Республике Татарстан. Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан (2020). әлеге чыганактан 2020-11-28 архивланды. 2020-11-07 тикшерелгән.
- ↑ Основные показатели инвестиционной и строительной деятельности в Республике Татарстан. Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан (2020). әлеге чыганактан 2020-12-06 архивланды. 2020-11-07 тикшерелгән.
- ↑ После ремонта путепровода на трассе М-7 проезд по Северному обходу Казани стал безопаснее. KazanFirst (2020-10-18). 2020-12-01 тикшерелгән.
- ↑ Атнинский район. TatCenter.ru (2020). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Где в Татарстане жить хорошо: рейтинг районов республики по качеству жизни. InKazan (2020-03-16). 2020-11-25 тикшерелгән.
- ↑ Станислав Шемелов (2020-02-05). Туманное будущее памятников деревянного зодчества Татарстана. InKazan. 2020-12-02 тикшерелгән.
- ↑ «Аллах Акбар! Ля иляха илляллах!»: как Минниханов перезапустил самую старую мечеть татар. 2020-12-27 тикшерелгән.
- ↑ В Татарстане после реставрации открылась старейшая в республике каменная мечеть. 2020-12-27 тикшерелгән.
Әдәбият
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Зиганшин И. И., Иванов Д. В., Томаева И. Ф. Экологический гид по зелёным уголкам Республики Татарстан. — Казань: Фолиант, 2015.
- Национальный архив Республики Татарстан: Путеводитель. 2 издание. — Казань: Гасыр, 1999. — 615 с. — ISBN 5-93001-003-1.
- Атнинский район // Татарская энциклопедия / Гл. ред. М. Х. Хасанов. — Казань : Институт Татарской Энциклопедии, 2002. — Т. 1. — С. 225—226. — 672 с.
Сылтамалар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- 2010 елның 22 маендагы 31-ТРЗ № Татарстан Республикасы Законы(үле сылтама)
- Фотографии усадьбы куца Бакирова на сайте LiveJournal
- Описание и фотографии района на сайте Команда Кочующие
- Официальный сайт Атнинского муниципального района 2009 елның 22 декабрь көнендә архивланган.
- Эпиграфические памятники Атнинского района
- YouTube сайтында Аэросъемка Айшиязского городища (Кала-тау, Атнинский район)
 | Шәһәрләр: Казан | Чаллы | Азнакай | Алабуга | Арча | Әгерҗе | Әлмәт | Баулы | Болгар | Бөгелмә | Буа | Зәй | Зеленодольск | Иннополис | Кукмара | Лаеш | Лениногорск | Мамадыш | Менделеевск | Минзәлә | Нурлат | Тәтеш | Түбән Кама | Чистай
Районнар: Азнакай районы | Аксубай районы | Актаныш районы | Алабуга районы | Алексеевск районы | Апас районы | Арча районы | Әгерҗе районы | Әлки районы | Әлмәт районы | Әтнә районы | Балтач районы | Балык Бистәсе районы | Баулы районы | Биектау районы | Бөгелмә районы | Буа районы | Зәй районы | Кайбыч районы | Кама Тамагы районы | Кукмара районы | Лаеш районы | Лениногорск районы | Мамадыш районы | Менделеевск районы | Минзәлә районы | Мөслим районы | Түбән Кама районы | Норлат районы | Питрәч районы | Саба районы | Сарман районы | Спас районы | Тәтеш районы | Теләче районы | Тукай районы | Чирмешән районы | Чистай районы | Чүпрәле районы | Югары Ослан районы | Ютазы районы | Яңа Чишмә районы | Яшел Үзән районы | юкка чыккан районнар |  | |
| Олы Әтнә
Ары | Атамыш | Әйшияз | Бахтачы | Бәхтияр | Дусым | Җилгелде | Иске Җогып | Иске Мәңгәр | Иске Өҗем | Иске Шимбер | Каенсар | Казак Үртәме | Кече Әтнә | Ключи-Сап | Комыргуҗа | Күәм | Күлле Киме | Күңгәр | Күшәр | Кызыл Утар | Кышлау | Мамыш | Мәрҗән | Мокшы | Мөндеш | Нуртяк | Олы Бәрәзә | Олы Мәңгәр | Олы Өшкәтә | Ташчишмә | Төрекләр | Түбән Бәрәскә | Түбән Көек | Түбән Шашы | Чымбулат | Шәкәнәч | Югары Көек | Югары Сәрдә | Югары Шашы | Яңа Әтнә | Яңа Бәрәскә | Яңа Җөлби | Яңа Өҗем | Яңа Шашы | Яңа Шимбер | Япанчы | | |
 |
Бу мәкалә Татар Википедиясенең яхшы мәкаләләр рәтенә керә. |