Азнакай

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Азнакай latin yazuında])
(Aznaqay битеннән юнәлтелде)
Азнакай
Карта
Ил Россия
Республика Татарстан
Муниципаль район Азнакай районы
Координатлар 54°51'тн, 53°4'кнч
Эчке бүленеш 7 административ район
Нигезләнгән 1005
Беренче телгә алу 1391
Мәйдан 15 [1] км²
Мәркәз биеклеге 180 м
Милли состав татарлар, руслар, чуашлар һ. б.
Дини состав мөселманнар, христианнар һ. б.
Телефон коды 85592
почта индекслары 423330, 423333, 423303
Рәсми сайт aznakayevo.tatar.ru/

Азнакай (лат. тат. Aznaqay, рус. Азнакаево) — Татарстанның көньяк-көнчыгышында Эстәрле елгасы буенда урнашкан шәһәр (1987), Азнакай районының үзәге.

Ютазы тимер юл станциясенән 34 км төньяк-көнбатышта урнашкан (СемберУфа юнәлеше). Казанга чаклы — 376 км. Мәйданы — 15,3 км². Халык саны — 34 700 кеше (2016 ел). Татарлар — 85,4 %, руслар — 11,9 % (1989).

Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгында урнашкан. Азнакай янында Чатыр тау (324 метр) урнашкан. Анда "Кызыл китап"ка кертелгән үсемлекләр һәм хайваннар күп.

Азнакай — нефть сәнәгате шәһәре («Азнакаевскнефть» НГДУы, "Нефтемаш", "Перекрыватель"). Моннан тыш УАЗ автомобильләрен ремонтлау, май заводлары, икмәк комбинаты, типография; энергетика, авыл хуҗалыгы техникасы, тегү сәнәгате һәм көнкүреш хезмәте күрсәтү предприятиеләре бар. Төбәк тарихын өйрәнү музее, район мәдәният йорты, 6 китапханә, үзәк һәм балалар хастаханәләре эшли [2].

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • XVIII гасырның беренче яртысында нигез салына. ХVIII-XIХ гасырларда халкы типтәрләр һәм "башкорт" сословиесе катлауларына бүленә, игенчелек, терлек үрчетү, балта эшләре белән шөгыльләнә. 1761-1764 елларда үткәрелгән Өченче җанисәп (ревизия) материалларында старшина Мәсәй Хәсәнов командасындагы Мәнәвез елгасы ярында урнашкан Азнакай авылы искә алына, анда 16 ясаклы татар (ир-ат) яшәгәнлеге күрсәтелә[3]. Шул ук Өченче җанисәп мәгълүматларында старшина Сөендек Тукбаев командасына караган Азнакай авылында 58 ир-ат яшәве әйтелә. Әлеге документта халыкның сословиесе һәм милләте күрсәтелмәгән[4]. Дүртенче җанисәп мәгълүматларында старшина Әетмәмбит Ишмәтев командасындагы Азнакайда 76 ир-ат типтәр һәм ялгызак (бобыль) искә алына[5].

1859 елгы мәгълүматларга караганда, Азнакайда бер мәчет, 1889 елда ике мәчет була. ХХ гасыр башында волость идарәсе, земство станы урнаша. 4 су тегермәне эшли[2]. 1920 елга кадәр Азнакай Самара губернасы Бөгелмә өязенең Азнакай волосте үзәге була. 1920 елдан ТАССРның Бөгелмә кантонында, 1930 елның 1 августыннан Тымытык районында. 1931 елның 30 октябреннән - Азнакай районы үзәге.

  • 1956 елдан башлап шәһәр тибындагы бистә. 1963 елның 1 февраленнән Әлмәт районы составында, 1963 елның 27 августыннан - яңа оешкан Азнакай сәнәгать районы үзәге, 1965 елның 12 гыйнварыннан - яңадан район үзәге.
  • 1987 елда шәһәр статусын ала.

Шәһәр белән бәйле күренекле кешеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Сәнәгать[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • «Азнакаевскнефть» нефть һәм газ чыгару идарәсе («Татнефть» ААҖ) - нефть чыгару.
  • "Азнакаеский горизонт" АҖ - нефть скважиналарын бораулау, төзәтү.
  • "Татнефть-РемСервис" ҖЧҖ - нефть скважиналарын капиталь төзәтү.
  • «Нефтемаш» заводы - махсус техника җитештерү.
  • "Азнакай киемнәре" тегү фабрикасы - махсус киемнәр тегү.
  • Май һәм икмәк заводлары.
Азнакай музее

Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәдәният[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. Азнакаево
  2. 2,0 2,1 Татар энциклопедиясе: 6 томда. – Казан: "ТР ФАнең Татар энциклопедиясе институты" дәүләт учреждениесе, 2018. - 1 т. - Б. 62. ISBN 978-5-902375-04-5
  3. Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722–1782 гг. / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — С. 90. — ISBN ISBN 978-5-94981-351-5
  4. Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722–1782 гг. / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — С. 97. — ISBN ISBN 978-5-94981-351-5
  5. Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722–1782 гг. / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — С. 178. — ISBN ISBN 978-5-94981-351-5

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]