Казан (Идел буе) федераль университеты: юрамалар арасында аерма

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Казан (Идел буе) федераль университеты latin yazuında])
Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Zlgll (бәхәс | кертем)
1648 үзгәртергә
Zlgll (бәхәс | кертем)
1648 үзгәртергә
Юл номеры - 45: Юл номеры - 45:


Студентларның тулай тораклары [[Казанның Совет районы|Совет районының]] Кызыл Позиция урамы тирәсендә һәм [[Идел буе районы (Казан)|Идел буе районында]], [[Универсиада авылы (Казан)|Универсиада авылының]] беренче ике кластерында тупланганнар. Гомум алганда, университет тулай тораклары 13 000 урынга исәп тота, шул исәптә Универсиада авылында 7000 урын (20 урын, мәйданы 212 000 м²)<ref name="facts" />.
Студентларның тулай тораклары [[Казанның Совет районы|Совет районының]] Кызыл Позиция урамы тирәсендә һәм [[Идел буе районы (Казан)|Идел буе районында]], [[Универсиада авылы (Казан)|Универсиада авылының]] беренче ике кластерында тупланганнар. Гомум алганда, университет тулай тораклары 13 000 урынга исәп тота, шул исәптә Универсиада авылында 7000 урын (20 урын, мәйданы 212 000 м²)<ref name="facts" />.

== Тарихы ==
[[File:Stamp-russia2004-kazan-state-university.png|thumb|right|2004 елгы почта маркасына Казан университеты]]

=== Империя чоры ===
Казан университеты - Русиядә иң мөһим фәнни мәктәпләре һәм җәмгыятьләре булган иң борынгы өч [[Югары уку йорты|классик университетлврның]] берсе.

1804 елның 5 (17) ноябрендә император [[Александр I]] тарафыннан расланган Грамота һәм Казан университеты Уставы имзаланган.

Университетның беренче студентлары 1805 елның февралендә Казан гимназиясен (башта Мәскәү университетының "аерым өлеше"<ref>Указ Правительствующего Сената от 21 июля 1758 года об учреждении гимназии в городе Казани // [[Полное собрание законов Российской империи]]. — Т. 15. — С. 242.</ref>) тәмамлаучылар була, ул вакытта университет анда урнашкан булган.

1814 елда классик университетның дүрт бүлеге: әхлакый һәм сәяси фәннәр, физик һәм математика фәннәре, табиб фәннәре һәм сүз фәннәре факультетларынынң «тулы ачыш»ы була.

Томск университетына нигез салынганчы Казан университеты Россия империясенең иң көнчыгыш университеты булган: аның округына [[Идел буе]], [[Кама буе]], Урал аръягы, Себер һәм Кавказ кергән.

Беренче унъеллыктан ук Казан университеты (беренче Казан гимназиясе белән берлектә) көнчыгыш телләрен һәм көнчыгышны өйрәнүнең әйдәп баручы үзәге булып киткән.

[[1819 ел]]да университетта М.Л. Магницкийның ревизиясе була, ул университетта «вольнодумлык һәм аллаһсызлык рухы»н таба. Ул үз докладында императордан университетны «халык алдында җимерүне» таләп итә, тик [[Александр I]] докладка «Нигә җимерергә, төзәтергә була»дигән резолюция сала. Магницкий Казан уку округының попечителе итеп билгеләнә, бу университеттагы массакүләм реформаларга китерә: күп кенә профессорлар эштән азат ителә, китапханәдән «зарарлы» китаплар алына, студентлар өчен каты казарма режимы билгеләнә.
[[Файл:Kazan University, 1832.jpg|thumb|250px|1830нчы елларда Казан университеты]]
1825 елда университетның төп корпусы төзелә, ә 1830 елда университет комплексы төзелә: китапханә, химия лабораториясе, анатомия театры, Астрономия обсерваториясе, клиника биналары (оештыруда профессор Ф.О. Йеллачичның әйдәүче ролен аеруча билгеләп үттеләр) һәм башкалар.

Югары уку йорты эре мәгариф һәм фән үзәгенә әверелә. Анда берничә фәнни юнәлеш һәм мәктәп формалаша: химия, математика, көнчыгышны өйрәнү, археология, тарих һәм этнография, медицина, геология, геоботаника һәм башкалар.

1834 елда Казан университетының фәнни журнал — [[Учёные записки Казанского университета (журнал)|Галимнәр язмалары]] басыла башлый.

1835 елда [[Николай I]] уставы кабул ителгәч, өч факультет эшли башлый: фәлсәфә (сүз һәм физика-математика бүлекләре), юридик һәм табиб.

1837 елда университетта Россиядә беренче Кытай теле кафедрасы оештырыла.<ref>[http://russian.people.com.cn/31517/6969230.html Триста лет китайского языка в России<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>.

1844 елда Казан университеты профессоры Карл Клаус тарафыннан ачылган Россия хөрмәтенә Рутений дип атала, бу элемент патша Россиясендә ачылган бердәнбер химик элемент һәм Русиядә/ ССРБ-дә ачылган бердәнбер табигый химик элемент дип исәпләнә.

[[1850 ел]]да Санкт-Петербург университетының көнчыгыш факультеты барлыкка килү сәбәпле, Казан университетыннан барлык көнчыгыш өйрәнү материаллары һәм коллекцияләре тулысынча башкалага күчерелә.

[[1863 ел]]да [[Александр II]] уставы кабул ителгәч, ул дүрт факультетны гамәлгә куя: тарих-филология, физика-математика, юридик һәм медицина.

1875-1883 елларда университетта Казан лингвистика мәктәбе формалаша.

[[Русия ватандашлар сугышы|Ватандашлар сугышы]] вакытында 1918 елның август-сентябрь айларында [[Казанны штурмлау (1918 ел, август)|Казанны штурмлау]] , соңрак Казан Эшче-Крестьян Кызыл Армиясенең [[Qazan Operatsiäse|Казан операциясе]] чорында, Казанда яшәүчеләрнең шактый өлеше, шул исәптән университетның күп санлы студентлары һәм укытучылары Казанны ташлап китә.

Күп кенә «качкан» Казан университарийлары яңа ачылган Томск һәм Иркутск университетларына алына.<ref>''Малышева С. Ю.'' [http://www.archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg:/numbers/2003_1_2/02/02_5/ «Великий исход» казанских университариев в сентябре 1918 года] {{Wayback|url=http://www.archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg%3A%2Fnumbers%2F2003_1_2%2F02%2F02_5%2F |date=20181123221608 }} // Научно-документальный журнал «Гасырлар авазы — Эхо веков». — 2003. — № 1-2.</ref>.


== Институтлар һәм факультетлар ==
== Институтлар һәм факультетлар ==

21 апр 2020, 06:06 юрамасы

Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı igezäge bar.
Казан (Идел буе) федераль университет
Халыкара исем
 Kazan (Volga region) Federal University
Элеккеге исем
 Казан дәүләт университеты
Эшләү еллары 1804 (2009)
Нигезләүче Александр I
Ректор Илшат Гафуров
Адрес 420012, Русия, Татарстан, Казан, Кремль урамы, 18
Сайт kpfu.ru

Казан (Идел буе) федераль университеты (урыс. Казанский (Приволжский) федеральный университет, КФУ) — Казан шәһәренең югары уку йорты. Русиянең иң борынгы университетларының берсе. 1925 елдан 2009 елга кадәр В. И. Ленинның исемен йөртә. 2009 елның 21 октябрендә Русия президенты фәрманы буенча Казан Дәүләт Университеты нигезендә — Казан (Идел буе) федераль университеты оештырыла[1].

КФУ эченә Казан дәүләт финанс һәм икътисад институты, Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты һәм ТР Президенты буендагы дәүләт һәм муниципаль хезмәте академиясе кертелә. Реорганизация нәтиҗәсендә, элекке КДУның факультетларының бәгъзеләре институт статусын ала, кайберәүләте кушылган ЮУЙлары белән берләштерелә.

Русия Федерациясе халыкларының аеруча кыйммәтле мәдәни мирас объектлары җыентыгына кертелгән. Университет, Астрономия, Лобачевский һәм Профессор Нужин урамнары арасындагы кварталын биләп торучы Казан университетының мигъмари ансамбле Русиянең тарихи-мәдәни, шәһәр төзү һәм мигъмари һәйкәле, Казанның истәлекле урыны булып санала.

Университетның исеме

Уку йорты тарихи яктан «Казан университеты» буларак билгеле.

1804 елда император Александр I тарафыннан оештырылганнан алып 1917 елгы Февраль инкыйлабынә кадәр ул «Император Казан университеты» дип, ә аннан соң кыскартылып Казан университеты дип атала.

1918 елда Казан университеты «Казан дәүләт университеты» дип үзгәртелә. В. И. Ленин үлгәннән соң, 1924 елның 26 гыйнварында ССБР Үзәк сайлау комиссиясе карары белән югары уку йорты аның хөрмәтенә «В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт университеты» дигән исем бирелә. Бу исем рәсми рәвештә 1925 елның 29 июнендә ВЦИК Президиумы тарафыннан раслана.

1955 елда бүләклү сәбәпле « В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт Хезмәт Кызыл Байрагы орденылы университет» исемен алыштыра, ә 1979 елдан «В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Ленин ордены һәм Хезмәт Кызыл Байрагы ордены дәүләт университеты» дип атала.

1990 нчы еллар башыннан һәм 2010 елга кадәр вуз «В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт университеты» исемендә йөри (КДУ).

Русия Федерациясе Президенты Д. А. Медведевның 2009 елның 21 октябрендәге Указы нигезенә ярашлы, Казан университеты базасында Казан Идел буе федераль округының үзәк югары уку йорты — Идел буе федераль университеты [2]. төзелергә тиеш иде.

Югары уку йортының студентлар-укытучылар составы аның исемен "Идел буе"на үзгәртүгә каршы протест белдерүе уңаеннан, Россия һәм Татарстан президентлары аның артыннан "Казан университеты" тарихи исемен саклап калырга килештеләр.[3] Русия Хөкүмәте Рәисе В. В. Путин тарафыннан 2010 елның 2 апреленнән үзгәртеп оештырыла торган университетка рәсми рәвештә «Казан (Идел буе) федераль университеты» дигән гомуми исем бирелде.[4].

Кампус урнашуы

Казан федераль университеты 223 360,9 м² уку-лаборатор мәйданнарына, 699 272,82 м² (614 объект) милек комплексы мәйданнарыныа һәм 364,3 га (76 кишәрлек) җир комплексы мәйданнарына ия[5].

Университет объектлары Татарстанда (Казан, Яр Чаллы, Алабуга, Лениногорск, Алексеевск, Биектау, Лаеш, Тукай Югары Ослан, Яшел Үзән районы), Карачай-Чиркәсиядә (Зеленчук районы), Карелиядә (Лоухи районы), Самар өлкәсендә (Тольятти) һәм Мари Илдә (Волжск районы) урнашалар[5].

Университетның төп уку биналары комплексы, ягъни университет шәһәрчеге, Казанның Вахитов районында, шәһәрнең үзәк өлешендә, Казан Кирмәненнән бер километрда, Тукай мәйданы метро станциясеннән ярым километрда урнашкан.

Студентларның тулай тораклары Совет районының Кызыл Позиция урамы тирәсендә һәм Идел буе районында, Универсиада авылының беренче ике кластерында тупланганнар. Гомум алганда, университет тулай тораклары 13 000 урынга исәп тота, шул исәптә Универсиада авылында 7000 урын (20 урын, мәйданы 212 000 м²)[5].

Тарихы

2004 елгы почта маркасына Казан университеты

Империя чоры

Казан университеты - Русиядә иң мөһим фәнни мәктәпләре һәм җәмгыятьләре булган иң борынгы өч классик университетлврның берсе.

1804 елның 5 (17) ноябрендә император Александр I тарафыннан расланган Грамота һәм Казан университеты Уставы имзаланган.

Университетның беренче студентлары 1805 елның февралендә Казан гимназиясен (башта Мәскәү университетының "аерым өлеше"[6]) тәмамлаучылар була, ул вакытта университет анда урнашкан булган.

1814 елда классик университетның дүрт бүлеге: әхлакый һәм сәяси фәннәр, физик һәм математика фәннәре, табиб фәннәре һәм сүз фәннәре факультетларынынң «тулы ачыш»ы була.

Томск университетына нигез салынганчы Казан университеты Россия империясенең иң көнчыгыш университеты булган: аның округына Идел буе, Кама буе, Урал аръягы, Себер һәм Кавказ кергән.

Беренче унъеллыктан ук Казан университеты (беренче Казан гимназиясе белән берлектә) көнчыгыш телләрен һәм көнчыгышны өйрәнүнең әйдәп баручы үзәге булып киткән.

1819 елда университетта М.Л. Магницкийның ревизиясе була, ул университетта «вольнодумлык һәм аллаһсызлык рухы»н таба. Ул үз докладында императордан университетны «халык алдында җимерүне» таләп итә, тик Александр I докладка «Нигә җимерергә, төзәтергә була»дигән резолюция сала. Магницкий Казан уку округының попечителе итеп билгеләнә, бу университеттагы массакүләм реформаларга китерә: күп кенә профессорлар эштән азат ителә, китапханәдән «зарарлы» китаплар алына, студентлар өчен каты казарма режимы билгеләнә.

1830нчы елларда Казан университеты

1825 елда университетның төп корпусы төзелә, ә 1830 елда университет комплексы төзелә: китапханә, химия лабораториясе, анатомия театры, Астрономия обсерваториясе, клиника биналары (оештыруда профессор Ф.О. Йеллачичның әйдәүче ролен аеруча билгеләп үттеләр) һәм башкалар.

Югары уку йорты эре мәгариф һәм фән үзәгенә әверелә. Анда берничә фәнни юнәлеш һәм мәктәп формалаша: химия, математика, көнчыгышны өйрәнү, археология, тарих һәм этнография, медицина, геология, геоботаника һәм башкалар.

1834 елда Казан университетының фәнни журнал — Галимнәр язмалары басыла башлый.

1835 елда Николай I уставы кабул ителгәч, өч факультет эшли башлый: фәлсәфә (сүз һәм физика-математика бүлекләре), юридик һәм табиб.

1837 елда университетта Россиядә беренче Кытай теле кафедрасы оештырыла.[7].

1844 елда Казан университеты профессоры Карл Клаус тарафыннан ачылган Россия хөрмәтенә Рутений дип атала, бу элемент патша Россиясендә ачылган бердәнбер химик элемент һәм Русиядә/ ССРБ-дә ачылган бердәнбер табигый химик элемент дип исәпләнә.

1850 елда Санкт-Петербург университетының көнчыгыш факультеты барлыкка килү сәбәпле, Казан университетыннан барлык көнчыгыш өйрәнү материаллары һәм коллекцияләре тулысынча башкалага күчерелә.

1863 елда Александр II уставы кабул ителгәч, ул дүрт факультетны гамәлгә куя: тарих-филология, физика-математика, юридик һәм медицина.

1875-1883 елларда университетта Казан лингвистика мәктәбе формалаша.

Ватандашлар сугышы вакытында 1918 елның август-сентябрь айларында Казанны штурмлау , соңрак Казан Эшче-Крестьян Кызыл Армиясенең Казан операциясе чорында, Казанда яшәүчеләрнең шактый өлеше, шул исәптән университетның күп санлы студентлары һәм укытучылары Казанны ташлап китә.

Күп кенә «качкан» Казан университарийлары яңа ачылган Томск һәм Иркутск университетларына алына.[8].

Институтлар һәм факультетлар

  • Фундаменталь медицина һәм биология институты
  • Экология һәм табигатьтән файдалану институты
  • Геология һәм нефть-газ технологияләре институты
  • Инженерлык институты
  • Физика институты
  • А. М. Бутлеров ис. химия факультеты
  • Н. И. Лобачевский ис. математика һәм механика институты
  • Юридик факультеты
  • Идарә итү, икътисад һәм финанслар институты
  • Мәгълүмати технологияләр һәм мәгълүмати системалар югары мәктәбе
  • Хисаплау математикасы һәм мәгълүмати технологияләр югары мәктәбе
  • Бизнес югары мәктәбе
  • Л. Н. Толстой ис. филология һәм мәдәниятара багланышлар институты
    • Габдулла Тукай исемендәге Милли мәдәният һәм мәгариф югары мәктәбе (2018 елга кадәр Татаристика һәм тюркология югары мәктәбе)[9]
  • Иҗитмагый-фәлсәфи фәннәр һәм массакүләм багланышлар институты
  • Халыкара мөнәсәбәтләр, тарих, һәм Шәрекъне өйрәнү институты
  • Псхилогия һәм мәгариф институты

Моны да карагыз

Искәрмәләр

  1. ↑ http://www.azatliq.org/content/article/1857671.html
  2. ↑ Указ Президента РФ от 21 октября 2009 года № 1172 «О создании федеральных университетов в Северо-Западном, Приволжском, Уральском и Дальневосточном федеральных округах» // Собрание законодательства РФ. — 2009. — № 43. — Ст. 5048.
  3. ↑ Студенты КГУ устроили сходку против переименования вуза в ПФУ // Газета «БИЗНЕС Online». — 26 октября 2009 года.
  4. ↑ Мякзюм Салахов: Казанский университет сохранит историческое имя // Газета «БИЗНЕС Online». — 28 октября 2009 года.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Цифры и факты // Сайт Казанского (Приволжского) федерального университета.
  6. ↑ Указ Правительствующего Сената от 21 июля 1758 года об учреждении гимназии в городе Казани // Полное собрание законов Российской империи. — Т. 15. — С. 242.
  7. ↑ Триста лет китайского языка в России
  8. ↑ Малышева С. Ю. «Великий исход» казанских университариев в сентябре 1918 года Архив копиясе, 23 ноябрь 2018. Wayback Machine // Научно-документальный журнал «Гасырлар авазы — Эхо веков». — 2003. — № 1-2.
  9. ↑ КФУда мәгариф мәктәбе булдырылды. Милли университет идеясе күмеләме? Азатлык радиосы, 5.10.2018
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Казан_(Идел_буе)_федераль_университеты&oldid=2433804