Түбән Новгород

Сылтамалар өстәү
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Түбән Новгород latin yazuında])
(Горький битеннән юнәлтелде)
Түбән Новгород
рус. Нижний Новгород
Байрак[d]Илтамга[d]
Flag of Nizhny Novgorod.svgCoat of Arms of Nizhny Novgorod.svg
Сурәт
Нигезләнү датасы 1221
Рәсми исем Нижний Новгород
... хөрмәтенә аталган Бөек Новгород һәм Городец
Демоним Nizhegorodian, нижегородцы, нижегородец һәм нижегородка
Нигезләүче Юрий Всеволодович[d]
Рәсми тел рус теле
Шигарь тексты Купно за едино, All together for one, Todos juntos para uno, Tutti insieme per uno һәм Tous ensemble pour un
Дөнья кисәге Ауразия һәм Европа
Дәүләт Flag of Russia.svg Россия[1]
Нәрсәнең башкаласы Түбән Новгород өлкәсе, Идел буе федераль округы һәм Городской округ город Нижний Новгород[d][1]
Административ-территориаль берәмлек Городской округ город Нижний Новгород[d][1]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Идел, Ока һәм Почайна[d]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Идел буе федераль округы
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы мэр
Хөкүмәт башлыгы Шалабаев, Юрий Владимирович[d][2]
Канунбирү органы Нижгар өлкәсенең канун чыгару җыелышы[d]
Халык саны 1 252 236 (2020)[3]
Административ бүленеше Нижгарның Автозавод районы, Сормово районы, Нижгарның Канавино районы, Нижгарның Совет районы, Нижгарның Ленин районы, Нижгарның Мәскәү районы, Нижгарның Ука буе районы һәм Нижгарның Нижгар районы
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 200 метр
Сәгать поясы UTC+03:00
Кардәш шәһәр Эссен[4], Линц[5][6], Филаделфия[7], Тампере[8], Нови-Сад[9], Минск[10], Цзинань[d][11], Матансас[12], Сувон[13], Сан-Бой-де-Льобергат[14], Сухум[15], Дьёр[16][17], Бельцы[d][18], Добрич[d][19], Ираклион[d][20], Хэфэй[d][21], Акмәсҗит, Вилнүс һәм Барселона
Нәрсә белән чиктәш Түбән Новгород өлкәсе, Бор (Түбән Новгород өлкәсе), Дзержинск, Кстово һәм Балахна
Бүләкләр
Ленин ордены
Мәйдан 410,6 км²
Почта индексы 603000–603999
Рәсми веб-сайт admgor.nnov.ru​(рус.)​(фр.)​(алм.)​(исп.)​(ингл.)
Харита сурәте
Вид в ночное время
Панорамный вид
Һәйкәлләр исемлеге Список памятников культурного наследия Нижнего Новгорода (левый берег)[d], Список памятников культурного наследия Нижнего Новгорода (правый берег)[d], Список памятников культурного наследия Нижнего Новгорода (Кремль и монастыри)[d], Список памятников культурного наследия Нижнего Новгорода (кладбища)[d] һәм Список памятников культурного наследия Нижнего Новгорода (утраченное)[d]
Яклаучы изге Юрий Всеволодович[d]
Феноменның икътисады экономика Нижнего Новгорода[d]
Шәрәфле ватандашлар төркеме [d]
Кышкы күренеше
Һавадан күренеш
Беренче язма телгә алу 1221
Кыскарулар җәдвәле аббревиатурасы Н. Новгород
Җирле телефон коды 831
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Объектның күренешләре өчен төркем [d]
Карта
Commons-logo.svg Түбән Новгород Викиҗыентыкта

Түбән Новгород яки Түбәншәһәр[22] (рус. Нижний Новгород, сөйләү телендә — Нижний, чуаш. Чулхула, чирм. Угарман, эрз. Алоош) — халык саны буенча Россиянең бишенче шәһәре, Түбән Новгород өлкәсе һәм Идел буе федераль округы үзәге. Идел елгасы буенда урнашкан.

2020 елның 2 июленнән — «Хезмәт даны шәһәре»[23].

Халык саны — 1 250 615 кеше, буйсындырылган торак пунктлары белән — 1 253 324 кеше.[24]

Бу шәһәрдә "ГАЗ" (Горький автомобиль заводы), Горький ГЭСы барлыгы мәгълүм. Ә соңгы елларда Түбән Новгород Идел буе федераль округы үзәге буларак таныш.

География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шәhәр Көнчыгыш Европа тигезлегендә, Уканың Иделгә кушылу урынында, Мәскәүдән 400 километр көнчыгыштарак урнашкан. Ука елгасы шәһәрне ике өлешкә — «таулы» сул ягына һәм тигез уң ягына бүлә. Шәһәрдә шулай ук тагын 12[25](Боровка, Старка, Левинка, Ржавка, һ. б.) кече елга ага.

Түбән Новгородтан башка шәһәрләр кадәр ераклыгы (автоюллар буенча)
Петербург ~ 1164 км
Вологда ~ 565 км
Кастрама ~ 341 км
Балахна ~ 37 км		 Архангельск ~ 1257 км
Котлас ~ 679 км
Бөек Устюг ~ 617 км		 Сыктывкар ~ 977 км
Киров ~ 562 км
Семёнов ~ 86 км
Бор ~ 26 км
Дзержинск ~ 35 км
Владимир ~ 245 км
Мәскәү ~ 400 км
Белорусия байрагы Минск ~ 1167 км
Җилләр розасы
 Кстово ~ 32 км
Чабаксар ~ 246 км
Казан ~ 402 км
Чиләбе ~ 1328 км
Павлово ~ 82 км
Мөрәм ~ 169 км
Рязань ~ 425 км
Украина байрагы Киев ~ 1326 км		 Арзамас ~ 114 км
Пенза ~ 449 км
Сарытау ~ 646 км
Волгоград ~ 1028 км		 Лысково ~ 95 км
Кнәгин ~ 111 км
Сембер ~ 482 км
Самар ~ 725 км

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шәһәргә 1221 елда владимир кенәзе Юрий Всеволодович белән нигез салына.

1500-1518 елларда таш кремле сафка кертелде. Кремль бер вакытта да яуланмады. Аның диварлары янында 1612 елда Кузьма Минин Пожарский кнәзе белән Мәскәүне поляк гаскәрләрдән коткару өчөн акчаны җыйган.

1817 елда Макаричев ярминкәсе Түбән Новгородка күчеп кала Россиянен эре сәүдә үзәге статусын яулый.

1896 шәһәрдә Россия сәнгать күргәзмәсе үтте.

1930-елларда шәһәрдә күп машиналар төзү заводлары сафка индерелә. Шул исәптән эресе - "ГАЗ" (Горький автомобиль заводы).

1941-1945 елларда армия һәм флот сн хәрби техника җитештерү сәбәпле кала немец бомбардировкалар дучар булды.

1985 елның 20 ноябрендә шәһәрдә метроплитен сафка кертелде.

Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. Н. И. Лобачевский исемендәге Түбән Новгород дәүләт университеты
  2. Идел дәүләт су-транспорт университеты
  3. Козьма Минин исемендәге Түбән Новгород дәүләт педагогия университеты
  4. Р. Е. Алексеев исемендәге Түбән Новгород дәүләт техник университеты

Сәгать поясы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Map of Russia - Moscow time zone.svg

Түбән Новгород халыкара стандарт буенча Moscow Time Zone (MSK/MSD) сәгать поясында урнаша. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +3:00 гә тигез.

Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шәһәр климаты — уртача-континенталь.

  • Уртача еллык температура — 4,8 °C
  • Уртача еллык җил тизлеге — 2,4 м/с
  • Уртача еллык һава дымлылыгы — 76%
Түбән Новгород климаты
Күрсәткеч Гый Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Ел
Абсолют максимум, °C 5,5 7,0 17,3 26,3 32,5 36,3 38,3 38,0 31,0 24,2 13,2 8,5 38,3
Уртача максимум, °C −5,9 −5,3 1,2 10,9 18,7 22,6 24,7 22,1 15,7 8,0 −0,5 −4,6 9,0
Уртача температура, °C −8,9 −8,8 −2,6 6,1 12,9 17,2 19,4 16,9 11,1 4,7 −2,8 −7,3 4,8
Уртача минимум, °C −11,7 −11,8 −5,9 2,0 7,8 12,5 14,7 12,6 7,6 2,1 −4,8 −9,9 1,3
Абсолют минимум, °C −41,2 −37,2 −28,3 −19,7 −6,9 −1,8 4,1 0,9 −5,5 −16 −29,4 −41,4 −41,4
Явым-төшем нормасы, мм 45 36 35 35 46 78 78 68 61 62 52 52 648
Чыганак: Погода и климат

Эчке бүленеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Districts of Nizhny Novgorod City.svg

Түбән Новгород 8 районына бүленә:

  1. █ Автозавод районы
  2. █ Канавино районы
  3. █ Ленин районы
  4. █ Мәскәү районы
  5. █ Түбән Новгород районы
  6. █ Ока буе районы
  7. █ Совет районы
  8. █ Сормово районы

Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1811[26] 1840[27] 1859[28] 1897[29] 1913[26] 1926[30] 1931[26] 1939[26] 1959[31] 1970[32] 1979[33] 1989[34] 2002[35] 2010[24]
~14 400 26 098 32 538 90 053 ~111 400 220 819 ~351 300 ~643 700 941 962 1 170 133 1 344 474 1 438 133 1 311 252 1 250 615

Милли состав[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Милләт 2002[36] 2010[37]
руслар 95,0% 94,3%
татарлар 1,1% 1,0%

Түбән Новгород агломерациясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Түбән Новгород агломерациясе — халык саны буенча Россиянең бишенче агломерация. Халык саны — 2 млн кешедән артык (Идел буе федераль округы халкының ~7% өлеше, Түбән Новгород өлкәсе халкының ~63% өлеше). Агломерация составына Түбән Новгород, Дзержинск, Бор, Кстово шәһәрләре, Балахна, Богородск, Городец, Кстово, Павлово районнары керә.

Танылган шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Галерея[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Строганов чиркәве

    Строганов чиркәве

  • Дмитровск Манарасы

    Дмитровск Манарасы

  • Никольск манарасы

    Никольск манарасы

  • Чкалов баскычы

    Чкалов баскычы

  • Ару хәбәр (Благовещение) монастыре

    Ару хәбәр (Благовещение) монастыре

  • Александр Невский Соборы

    Александр Невский Соборы

  • Рукавишников утары

    Рукавишников утары

Күренеш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Түбән Новгород панорамасы
Түбән Новгород панорамасы
Бу тема башка проектларда:
Commons-logo.svg Викиҗыентыктагы медиафайллар?

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 ОКТМО. 185/2016. Приволжский ФО
  2. ↑ http://xn--b1acdfjbh2acclca1a.xn--p1ai/Municipalitet/management/1 — Нижегородская городская дума.
  3. ↑ https://web.archive.org/web/20200822004543/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar
  4. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Essen-
  5. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Linc-Avstriya-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  6. ↑ https://www.linz.at/politik/6317.php
  7. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Filadelfiya-SSHA-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  8. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Tampere-Finlyandiya-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  9. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Novi-Sad-Serbiya-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  10. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Minsk-Belarus-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  11. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Czinan-Kitay-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  12. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Matansas-Kuba-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  13. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Suvon-Koreya-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  14. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Sant-Boy-de-Lobregat-Ispaniya-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  15. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Suhum-Abhaziya-Informaciya-o-sotrudnichestve
  16. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Dyor-Vengriya-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  17. ↑ http://onkormanyzat.gyor.hu/cikk/nyizsnyij_novgorod_gyor_uj_testvervarosa.html
  18. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Belcy-Moldova-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  19. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Dobrich-Bolgariya-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  20. ↑ https://admgor.nnov.ru/Gostyam/Goroda-pobratimy/Iraklion-Greciya-Istoriya-razvitiya-pobratimskih-otnosheniy
  21. ↑ https://admgor.nnov.ru/news/1389
  22. ↑ http://www.edurm.ru/2009-11-17-10-23-48/2009-11-17-10-53-00/56-2009-11-18-11-42-16
  23. ↑ Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести»
  24. ↑ 24,0 24,1 архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2012-12-20 
  25. ↑ http://www.vgoroden.ru/?id=202484
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 http://www.mojgorod.ru/nizhegor_obl/nnovgorod/index.html
  27. ↑ Статистические таблицы о состоянии городов Российской империи, 1840
  28. ↑ Түбән Новгород губернасы торак урыннар исемлеге, 1863
  29. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=874
  30. ↑ http://elib.shpl.ru/ru/nodes/8808-rsfsr-administrativno-territorialnoe-delenie-soyuza-ssr-i-spisok-vazhneyshih-naselennyh-punktov-dopolnenie-k-8-mu-izdaniyu-s-noveyshimi-dannymi-o-rayonirovannyh-v-1929-godu-oblastyah-m-1929#page/30/mode/inspect/zoom/4
  31. ↑ 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  32. ↑ 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  33. ↑ 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  34. ↑ 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  35. ↑ 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
  36. ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2015-09-15, retrieved 2014-01-22 
  37. ↑ 2010 ел сан алу базасы

Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыганагы — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Түбән_Новгород&oldid=4071825