Пермь

Пермь
рус. Пермь
Байрак	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	4 (15) май 1723
Рәсми исем	Пермь
... хөрмәтенә аталган	Пермская земля[d] һәм Biarmia
Демоним	пермяк, пермячка, пермяки һәм пермячки
Нигезләүче	Строгановы[d] һәм Василий Никитич Татищев[d]
Рәсми тел	рус теле
Дөнья кисәге	Европа
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Пермь крае һәм Пермь районы
Административ-территориаль берәмлек	Пермь крае
Сәгать поясы	UTC+05:00
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Чулман
Иң көнчыгыш ноктасы	57°59′11″ т. к. 55°47′58″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы	58°10′41″ т. к. 56°18′57″ кч. о.
Иң көньяк ноктасы	57°52′03″ т. к. 56°10′48″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы	58°07′12″ т. к. 56°33′47″ кч. о.
Иң югары ноктасы	Мемориальный комплекс на горе Вышка[d]
Хөкүмәт башлыгы	Дмитрий Иванович Самойлов[d]
Канунбирү органы	городская дума[d]
Югары мәхкәмә органы	городской суд[d]
Халык саны	1 027 153 (1 гыйнвар 2023)
Административ бүленеше	Дзержинский район[d], Индустриальный район[d], Кировский район[d], Ленинский район[d], Мотовилихинский район[d], Орджоникидзевский район[d], Свердловский район[d] һәм Новые Ляды[d]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	171 метр һәм 90 метр
Кардәш шәһәр	Луивилл, Оксфорд, Дуйсбург, Амневиль, Агриҗенто, Чиңдау һәм Реальмонте
Нәрсә белән чиктәш	Пермь районы, Краснокамск районы һәм Добрянка районы
Алыштырган	Егошиха[d]
Бүләкләр
Мәйдан	799,68 ± 0,01 км²
Почта индексы	614000–614999
Рәсми веб-сайт	gorodperm.ru​(ингл.)​(рус.)
Өстәмә тышкы мәгълүматлар чыганагы	opendata.perm.ru
Һәйкәлләр исемлеге	Список памятников культурного наследия Перми[d]
Беренче язма телгә алу	1780
Максималь температура	37,2 °C
Минималь температура	−47,1 °C
Җирле телефон коды	342
Шәрәфле ватандашлар төркеме	Төркем:Пермь шәһәренең мактаулы гражданнары
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
Объектның күренешләре өчен төркем	[d]
Пермь Викиҗыентыкта

Пермь^{[чыганагы?]} (рус. Пермь^{[чыганагы?]}, коми-перм. Пермь, коми Перым) (1940—1957 елларда — Молотов) – Рәсәй шәһәре, Пирем крае үзәге.

Халык саны – 1 041 876 кеше (2016).

География

Урынлаштыру

Пермь Россиянең Европа өлеше көнчыгышында, Кама елгасының ике ярында, Мәскәүдән 1382 километр төньяк-көнчыгыштарак урнашкан.

Сәгать поясы

Пермь халыкара стандарт буенча Yekaterinburg Time Zone (YEKT) сәгать поясында урнашкан. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +6:00 гә тигез.

Климат

Пермь климаты
Күрсәткеч	Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Абсолют максимум, °C	4,3	6,0	15,0	27,3	34,6	35,4	36,6	37,2	30,7	22,5	11,9	4,5	37,2
Уртача максимум, °C	−9,3	−7,6	0,1	8,7	16,9	22,5	24,2	20,5	13,9	5,9	−3,1	−8	7,1
Уртача температура, °C	−12,8	−11,6	−4,2	3,6	10,4	16,5	18,7	15,3	9,8	3,0	−5,8	−11,1	2,7
Уртача минимум, °C	−16,2	−15,1	−8,2	−0,9	5,4	11,1	13,3	10,9	6,2	0,5	−8,4	−14,2	−1,3
Абсолют минимум, °C	−44,9	−40,8	−34,8	−23,5	−13	−3,4	1,3	−1,9	−7,8	−25,2	−38,5	−47,1	−47,1
Явым-төшем нормасы, мм	44	30	28	36	59	79	69	76	72	64	55	45	657

Тарих

XVII гасырда бу җирләр Строгановлар сәүдәгәрләрнең биләмәсе булган.

1647 елда хәзерге Пирем урыныда Ягошиха пүчинкәсе телгән алына. 1723 елның 4 (15) маенда аның тирәсендә Ягошиха бакыр эретү заводы төзелеше башланган. Бу дата Пиремнең нигезләнү көне булып санала.

1780 елда Ягошиха бакыр эретү заводы Пирем шәһәренә үзәгертеп корыла һәм ул Пирем губернасы үзәге итеп тәгаенләнә.

19 гасырда Пирем берничә металлургия, кәгазь һәм ут көймәләрне (парахут) эшләп чыгаручы заводлар белән, 1860-елларда 20 мең халкы яшәгән эре сәүдә һәм сәнәнгать үзәгенә әверелгән. 1870 елда шәһәрдә опера театры ачылган, ә 1871 елда Русиядә иң беренче фосфор заводы корылган. 1916 елда Пирем дәүләт университеты ачылган.

Русиядә Ватандашлар сугышы башлаганнан соң, Пирем, анда сугыш кирәк-яраклары фабрикалары булганга, һәр ике як өчен мөһим пункт булып киткән. 1918 елның 25 декабрендә Анатолий Пепеляев җитәкчелегендәге Себер Ак Армиясе шәһәрне басып алды. 1919 елның 1 июлендә шәһәр Кызыл Армиясе тарафыннан кире кайтарылган.

Совет дәвере

1930-елларда Пирем бу дәверендә төзелгән авиация, көймәләр төзү, һәм химия заводлары белән эре индустриаль үзәгенә әверелгән. Бөек Ватан сугышы дәверендә, Пирем Советлар Берлегендә артиллерия җитештерүнең бер мөһим үзәге булган.

Эчке бүленеш

1. Дзержинский районы
2. Индустриаль районы
3. Киров районы
4. Ленин районы
5. Мотовилиха районы
6. Орджоникидзе районы
7. Свердлов районы

Икътисад

Пирем, халык саны буенча Екатиринбур, Чиләбе һәм Уфадан кечерәк булса да, Урал шәһәрләре арасында иң зур сәнәгый җитештерү күләменә ия.

Пирем крае сәнәгатенең 35% өлеше Пиремдә урнашкан. Электр энергетикасы, нефть һәм газны эшкәртү, химия, нефтехимия, урман эшкәртү, полграфия һәм азык-төлек сәнәгатьләре үсеш алганнар.

Транспорт

Пирем Транссебер магистраленең мөһим тимер юл төене булып санала. Биредән Төньяк Уралга, Үзәк Русиягә һәм Ерак Көнчыгышка тимер юл сызыклары баралар. Чулман елгасы Пиремне Аурупа су юллары белән тоташтыра. Бу Ак, Балтыйк, Кара, Азак һәм Каспий диңгезләре портларына йөкләрне яңадан төяүсез ташырга мөмкинлек бирә.

Пиремгә Большое Савино аэропорты бар.

Мәгариф

Пирем мәгариф үзәге булып санала; фәнни институтарның кайберләре Русия Фәннәр академиясенең Урал филиалына берләштергәннәр.

Пирем берничә югары уку йорты урнашкан: Пирем дәүләт университеты, Пирем дәүләт техника университеты, Пирем дәүләт педагогия университеты, Пирем дәүләт табибият акдемиясе, Пирем дәүләт фармацевтика акдемиясе, Пирем дәүләт авыл хуҗалыгы акдемиясе, Пирем дәүләт сәнгать һәм мәдәният акдемиясе, Пирем дәүләт хореография мәктәбе, Югары икътисад мәктәбенең Пирем филиалы һ.б. Биредә шулай ук өч хәрби укуханә урнашкан.

Кардәш шәһәрләр

• Амневиль, Франция 
• Луисвилл, Кентукки, АКШ
• Оксфорд, Бөекбритания
• Дуйсбург, Алмания
• Агридженто, Сицилия, Италия

Партнӗр шәһәрләр

• Чиңдау, Кытай

Шәһәрдә туган күренекле шәхесләр

• Әнвәр Гатауллин, хәрби очучы, Советлар Берлеге Каһарманы.
• Габдулла Гатауллин (Апуш, 1894-?), шагыйрь.
• Елена Бәхтиярова, җырчы.
• Максим Гаетов, йөзүче.
• Роберт Уразгилдиев, балет артисы.
• Юныс Ибәтуллин, генерал.
• Әнвәр Фәхретдинов, биюче.
• Ринат Фәхретдинов, бозда биюче.
• Айсылу Хәсәнова, опера җырчысы.
• Егор Рәхимуллин, хоккейчы.
• Рөстәм Нугаев, боксчы.
• Равил Исмәгыйлев, рәссам.
• Мигъдәт Хәнҗәров, Омск драма театры директоры (1962-1988).