Эчтәлеккә күчү

Самар

Сылтамалар өстәү
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Самар latin yazuında])
(Самара битеннән юнәлтелде)
Самар
рус. Самара
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 1586
Сурәт
Рәсми исем Самара
Кушамат/тәхәллүс Город Гарина-Михайловского[1], Город Аксакова[1] һәм Город Алексея Толстого[1]
... хөрмәтенә аталган Самар
Дөнья кисәге Европа
Дәүләт  Россия[2]
Нәрсәнең башкаласы Идел районы[2] һәм Городской округ Самара[d][2]
Административ-территориаль берәмлек Городской округ Самара[d][2]
Сәгать поясы UTC+04:00
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Идел һәм Самар
Хөкүмәт башлыгы Лапушкина Елена Владимировна[d][3]
Халык саны 1 156 659 (2020)[4]
Административ бүленеше Самарның Куйбышев районы, Самарның Самар районы, Самарның Ленин районы, Самарның Тимер юл районы, Самарның Октябрь районы, Самарның Совет районы, Самарның Сәнәгый районы, Самарның Киров районы һәм Самарның Красная Глинка районы
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 100 метр
Кардәш шәһәр Стара-Загора, Штутгарт, Копер[d], Палермо, Сент-Луис[5][6], Калининград[7], Гомель, Сәмәрканд һәм Актау
Бүләкләр
Мәйдан 541 км²[9]
Почта индексы 443000–443999
Рәсми веб-сайт samadm.ru​(рус.)
Феноменның икътисады экономика Самары[d]
Җирле телефон коды 846
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Карта
 Самар Викиҗыентыкта

Самар — Россиянең зур шәһәре, Идел елгасы буенда урнашкан. Зурлыгы буенча Россиянең дүртенче шәһәре. Шәһәрдә зур татар оешмалары бар.

Халык саны — 1 164 896 кеше, буйсындырылган торак пунктлары белән — 1 165 025 кеше.[10]

2020 елның 2 июленнән — «Хезмәт даны шәһәре»[11].

География

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Шәһәр Идел елгасының сул ярында, Самар борылышы каршында, Самар һәм Сук елгалар тамаклары арасында урнашкан. Көнчыгыштан көнбатышка озынлыгы — ~20 км, төньяктан көньякка озынлыгы — ~50 км.[12]

Самардан эре шәһәрләр кадәр ераклыгы (автоюллар буенча)
Тольятти ~ 79 км
Сембер ~ 242 км		 Мәләкәс ~ 157 км
Казан ~ 441 км		 Яр Чаллы ~ 386 км
Уфа ~ 463 км
Пенза ~ 444 км
Саранск ~ 470 км
Җилләр розасы
Җилләр розасы
 Магнитогорски ~ 775 км
Чиләбе ~ 880 км
Сарытау ~ 484 км
Волгоград ~ 853 км		 Казакстан байрагы Җаек ~ 246 км
Казакстан байрагы Атырау ~ 751 км		 Ырынбур ~ 407 км
Орск ~ 674 км

Сәгать поясы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Самар халыкара стандарт буенча Samara Time Zone (MSK/MSD) сәгать поясында урнаша. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +4:00 гә тигез.

Климат

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Уртача еллык температура — +5,6 °C
  • Уртача еллык җил тизлеге — 3,3 м/с
  • Уртача еллык һава дымлылыгы — 73%
Самар климаты
Күрсәткеч Гый Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Ел
Абсолют максимум, °C 4,2 6,8 16,9 31,1 34,4 38,4 40,4 39,9 33,8 26,0 14,8 7,3 40,4
Уртача максимум, °C −6,8 −6,1 0,4 12,1 20,8 25,4 26,9 25,0 18,6 9,9 0,1 −5,4 10,1
Уртача температура, °C −10,1 −9,8 −3,5 6,9 14,8 19,6 21,4 19,2 13,2 5,8 −2,4 −8,3 5,6
Уртача минимум, °C −13,1 −13,1 −7 2,6 9,4 14,4 16,3 14,2 8,9 2,7 −4,7 −11 1,6
Абсолют минимум, °C −43 −36,9 −31,4 −20,9 −4,9 0,5 5,4 2,0 −3,4 −15,7 −28,1 −41,3 −43
Явым-төшем нормасы, мм 50 41 33 38 36 57 58 47 43 53 51 50 557

Тарих

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Самар, XVII гасыр (гравюра)

Беренче тапкыр 1361 елда телгә алына; 1376 елда Италия сәүдәгәрләре, Франческо һәм Доменико Пициганилар тарафыннан төзелгән картада “Samar (Самар)” атамасы астында күрсәтелә.[13]

Рәсми нигезләү датасы 1586 ел булып санала, шул елда Фёдор Иоаннович патша боерыгы буенча Григорий Засекин кенәзе тарафыннан «караклардан» һәм казаклардан саклану өчен Самарны ныгытма буларак нигезләнгән.

«Сталин бункеры»на керү

1688 елда Самарга шәһәр статусы бирелә.

1670 елда Самар Степан Разин баш күтәрүчеләре, ә 1773 елда Емельян Пугачёв җитәкчелек иткән баш күтәрүчеләре тарафыннан алына.

1780 елдан — Сембер губернасы составына керүче Самар өязе үзәге, 1851 елдан — Самар губернасы үзәге. 1877 елда Самарга беренче поезд килә.

1917 елда Самарда совет хакимияте урнаштырыла. 1918 елның июнендә шәһәр чехословаклар һәм урындагы баш күтәрүчеләр тарафыннан алына, шәһәрдә Оештыручылар җыены әгъзалары комитеты оештырыла. 1918 елның ноябрьдә совет хакимияте торгызыла.

1928 елдан Урта Идел өлкәсе үзәге булып торган. 1935 елдан шәһәргә совет дәүләт һәм партия эшлеклесе Валериан Куйбышев хөрмәтенә Куйбышев исеме кушыла.

Бөек Ватан сугышы вакытында шәһәргә ССРБ Хөкүмәте, ССРБ Югары советы, дипломатик вәкиллекләре, эре мәдәният учрежденияләре (мәсәлән, Зур театры, Мосфильм) эвакуацияләнәләр.

1991 елда шәһәргә тарихи исем кайтарыла.

Халык

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Халык саны
1646[14]1670[14]1811[15]1840[15]1851[14]1856[15]1863[15]1875[14]
317↗700↗4400↗13 700↗14 920↗24 400↗34 100↗54 722
1897[14]1900[14]19111913[15]1914[15]19231926[16]1931[15]
↗91 672↗109 640↗153 200↘106 800↗143 800↗147 400↗176 000↗222 300
1939[16]1943[14]1956[17]1959[18]196219671970[19]1973
↗390 000↗640 000↗760 000↗806 356↗881 000↗992 000↗1 044 849↗1 117 000
19761979[20]1982198619871989[21]19921996
↗1 162 000↗1 216 233↗1 243 000↗1 267 000↗1 280 000↘1 254 460↘1 239 200↘1 208 300
1998200020012002[22]20032004[23]2005[23]2006[23]
↘1 160 300↘1 156 100↘1 143 600↗1 157 880↗1 157 900↗1 161 700↘1 150 900↘1 143 300
2007[23]2008[23]2009[23]2010[24]2011[23]2012[25]2013[26]2014[27]
↘1 138 994↘1 135 422↘1 134 716↗1 164 685↗1 166 710↗1 169 184↗1 171 598↗1 172 348

Милли состав

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Милләт 2002[28] 2010[29]
руслар 88,3% 89,5%
татарлар 3,4% 3,6%
украиннар 1,8% 1,1%
мордва 1,6% 1,1%
чуашлар 1,3% 1,1%

Эчке бүленеш

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. Куйбышев районы
  2. Самар районы
  3. Ленин районы
  4. Тимер юл районы
  5. Октябрь районы
  6. Совет районы
  7. Сәнәгый районы
  8. Киров районы
  9. Красная Глинка районы

Кардәш шәһәрләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Партнёр шәһәрләр

Мәгариф

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәдәният

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Дин

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Ислам
Православие
Яһүд дине
  • Синагога

Шәһәрдә туган күренекле шәхесләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Моны да карагыз

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Словарь топонимических перифраз: названия российских городов — СПб: Алетейя, 2022. — ISBN 978-5-00165-489-6
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 ОКТМО. 185/2016. Приволжский ФО
  3. ↑ https://samadm.ru/media/news/13216/
  4. ↑ https://web.archive.org/web/20200822004543/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar
  5. ↑ http://stlouis-samara.org/mission.html
  6. ↑ https://worldtradecenter-stl.com/st-louis-sister-cities-program/samara-russia/
  7. ↑ https://www.klgd.ru/city/pasport_07052021.pdf
  8. ↑ 8,0 8,1 https://museum.samgd.ru/region/reward/
  9. ↑ http://www.gordumasamara.ru/sightseeing/
  10. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2013-02-24 
  11. ↑ Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести»
  12. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2012-01-24, retrieved 2013-02-24 
  13. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2013-06-20, retrieved 2013-06-17 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 Самара. Первые переписи в калейдоскопе истории. әлеге чыганактан 2015-02-01 архивланды. 2015-02-01 тикшерелгән.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 15,6 Народная энциклопедия «Мой город». Самара. әлеге чыганактан 2013-10-27 архивланды. 2013-10-27 тикшерелгән.
  16. ↑ 16,0 16,1 Города с численностью населения 100 тысяч и более человек. әлеге чыганактан 2013-08-17 архивланды. 2013-08-17 тикшерелгән.
  17. ↑ Народное хозяйство СССР в 1956 г. (Статистический сборник). Государственное статистическое издательство. Москва. 1956. әлеге чыганактан 2013-10-26 архивланды. 2013-10-26 тикшерелгән.
  18. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
  19. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
  20. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
  21. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. әлеге чыганактан 2011-08-22 архивланды.
  22. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. әлеге чыганактан 2012-02-03 архивланды.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 23,6 База данных "регионы Приволжского округа". Численность постоянного населения
  24. ↑ Статистический сборник «Численность и размещение населения Самарской области»
  25. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. әлеге чыганактан 2014-05-31 архивланды. 2014-05-31 тикшерелгән.
  26. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). әлеге чыганактан 2013-11-16 архивланды. 2013-11-16 тикшерелгән.
  27. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. әлеге чыганактан 2014-08-02 архивланды. 2014-08-02 тикшерелгән.
  28. ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2015-09-15, retrieved 2013-02-24 
  29. ↑ Национальный+состав+населения+Самарской области 2010, archived from the original on 2016-03-06, retrieved 2013-11-18 
  30. ↑ Словенский Копер стал партнёром Самары. әлеге чыганактан 2011-08-23 архивланды. 2009-01-20 тикшерелгән.

Сылтамалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]


 Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Самар&oldid=4139670