Эчтәлеккә күчү

Азнакай

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Азнакай latin yazuında])
Азнакай
рус. Азнакаево
БайракИлтамга
Нигезләнү датасы 1762
Дәүләт  Россия
Нәрсәнең башкаласы Азнакай районы һәм Азнакаево[d]
Административ-территориаль берәмлек Азнакай районы
Сәгать поясы UTC+03:00
Халык саны 34 750 (2021)[1]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 180 метр
Мәйдан 15 км²[2]
Почта индексы 423330–423333 һәм 423303
Рәсми веб-сайт aznakayevo.tatar.ru
Җирле телефон коды 85592
Карта
 Азнакай Викиҗыентыкта

Азнакай (лат. тат. Aznaqay, рус. Азнакаево) — Татарстанның көньяк-көнчыгышында Эстәрле елгасы буенда урнашкан шәһәр (1987), Азнакай районының үзәге.

Ютазы тимер юл станциясенән 34 км төньяк-көнбатышта урнашкан (СемберУфа юнәлеше). Казанга чаклы — 376 км. Мәйданы — 15,3 км². Халык саны — 34 700 кеше (2016 ел). Татарлар — 85,4 %, руслар — 11,9 % (1989).

Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгында урнашкан. Азнакай янында Чатыр тау (324 метр) урнашкан. Анда "Кызыл китап"ка кертелгән үсемлекләр һәм хайваннар күп.

Азнакай — нефть сәнәгате шәһәре («Азнакаевскнефть» НГДУы, "Нефтемаш", "Перекрыватель"). Моннан тыш УАЗ автомобильләрен ремонтлау, май заводлары, икмәк комбинаты, типография; энергетика, авыл хуҗалыгы техникасы, тегү сәнәгате һәм көнкүреш хезмәте күрсәтү предприятиеләре бар. Төбәк тарихын өйрәнү музее, район мәдәният йорты, 6 китапханә, үзәк һәм балалар хастаханәләре эшли [3].

  • XVIII гасырның беренче яртысында нигез салына. ХVIII-XIХ гасырларда халкы типтәрләр һәм "башкорт" сословиесе катлауларына бүленә, игенчелек, терлек үрчетү, балта эшләре белән шөгыльләнә. 1761-1764 елларда үткәрелгән Өченче җанисәп (ревизия) материалларында старшина Мәсәй Хәсәнов командасындагы Мәнәвез елгасы ярында урнашкан Азнакай авылы искә алына, анда 16 ясаклы татар (ир-ат) яшәгәнлеге күрсәтелә[4]. Шул ук Өченче җанисәп мәгълүматларында старшина Сөендек Тукбаев командасына караган Азнакай авылында 58 ир-ат яшәве әйтелә. Әлеге документта халыкның сословиесе һәм милләте күрсәтелмәгән[5]. Дүртенче җанисәп мәгълүматларында старшина Әетмәмбит Ишмәтев командасындагы Азнакайда 76 ир-ат типтәр һәм ялгызак (бобыль) искә алына[6].

1859 елгы мәгълүматларга караганда, Азнакайда бер мәчет, 1889 елда ике мәчет була. ХХ гасыр башында волость идарәсе, земство станы урнаша. 4 су тегермәне эшли[3]. 1920 елга кадәр Азнакай Самара губернасы Бөгелмә өязенең Азнакай волосте үзәге була. 1920 елдан ТАССРның Бөгелмә кантонында, 1930 елның 1 августыннан Тымытык районында. 1931 елның 30 октябреннән - Азнакай районы үзәге.

  • 1956 елдан башлап шәһәр тибындагы бистә. 1963 елның 1 февраленнән Әлмәт районы составында, 1963 елның 27 августыннан - яңа оешкан Азнакай сәнәгать районы үзәге, 1965 елның 12 гыйнварыннан - яңадан район үзәге.
  • 1987 елда шәһәр статусын ала.

Шәһәр белән бәйле күренекле кешеләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • «Азнакаевскнефть» нефть һәм газ чыгару идарәсе («Татнефть» ААҖ) - нефть чыгару.
  • "Азнакаеский горизонт" АҖ - нефть скважиналарын бораулау, төзәтү.
  • "Татнефть-РемСервис" ҖЧҖ - нефть скважиналарын капиталь төзәтү.
  • «Нефтемаш» заводы - махсус техника җитештерү.
  • "Азнакай киемнәре" тегү фабрикасы - махсус киемнәр тегү.
  • Май һәм икмәк заводлары.
Азнакай музее
  1. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
  2. http://tatarland.narod.ru/aznakaevo.html
  3. 3,0 3,1 Татар энциклопедиясе: 6 томда. – Казан: "ТР ФАнең Татар энциклопедиясе институты" дәүләт учреждениесе, 2018. - 1 т. - Б. 62. ISBN 978-5-902375-04-5
  4. Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722–1782 гг. / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — С. 90. — ISBN ISBN 978-5-94981-351-5
  5. Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722–1782 гг. / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — С. 97. — ISBN ISBN 978-5-94981-351-5
  6. Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722–1782 гг. / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — С. 178. — ISBN ISBN 978-5-94981-351-5