Петербург
Санкт-Петербург (Питырбур[5][6], Питербур, рус. Санкт-Петербург, фин. Pietari, кар. Pietari/Пиетари) (1703–1914 елларда Санкт-Петербург, 1914–1924 елларда — Петроград, 1924—1991 елларда — Ленинград) — Рәсәй Федерациясенең федераль дәрәҗәле шәһәр, элек Рәсәй Империясе башкаласы булган. 1703 елда нигез салынган. Халык саны 4 953 219 кеше (2012 ел). Миллионлы шәһәрләр арасында Русиядә иң төньяк шәһәр. Тулысынча Аурупада урнашкан һәм башкала булмаган халык саны буенча иң зур шәһәр. Шәһәрдә Русия Федерациясе Конституция суды урнашкан.
Эчтәлек
География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Географик урнашу[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Санкт-Петербург Русиянең төньяк-көнбатышында, Нева буе түбәнлеге чикләрендә, Балтыйк диңгезенең Фин култыгында урнаша.
Шәһәрнең уртача биеклеге — 1–5 м (үзәк районнары), 5–30 м (төньяк районнары), 5–22 м (көньяк һәм көньяк-көнбатыш районнары); иң биек ноктасы – 176 м.
Санкт-Петербургтан эре шәһәрләр кадәр ераклыгы (автоюллар буенча) | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() ![]() Выборг ~ 135 км |
Мурманск ~ 1320 км Кандалакша ~ 1133 км Костомукша ~ 948 км |
Сыктывкар ~ 1501 км Архангил ~ 1144 км Петрозаводск ~ 438 км |
|||||||
![]() ![]() |
Вологда ~ 697 км Казан ~ 1559 км Пирем ~ 2013 км Екатиринбур ~ 2330 км |
||||||||
Псков ~ 278 км![]() ![]() |
Великий Новгород ~ 170 км![]() ![]() Акъяр ~ 2091 км |
Твир ~ 507 км Мәскәү ~ 734 км Сарытау ~ 1570 км Самар ~ 1795 км |
|||||||
Һидрография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Санкт-Петербург Нева елгасының ике ярларында, аның дельтада урнаша. Шулай ук шәһәрдә Нева елгасының култыклары (Зур һәм Кече Нева, Зур, Урта һәм Кече Невкалар, Фонтанка, Мойка, Екатерингофка, Крестовка, Карповка, Ждановка, Смоленка, Пряжка, Кронверк бугазы), кушылдыклары (Ижора, Славянка, Мурзинка, Охта, Чёрная речка) һәм якынча 20 ясалма каналлар агалар. Шәһәр чикләрендә Нева киңлеге — 340–650 м, тирәнлеге 14–23 м. Шәһәрнең су объектлары аша 800дан артык күпер салынган, шул исәптә 218 җәяүлеләр күпере һәм 8 ачыла торган күпер.
Сәгать поясы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Санкт-Петербург халыкара стандарт буенча Moscow Time Zone (MSK/MSD) сәгать поясында урнаша. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +4:00 гә тигез.
Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Шәһәр климаты - уртача, уртача континенталь климатыннан уртача диңгез климатына күчүче.
Бөтен метеокүзәтчелек тарихы буенча иң югары температура 2010 елның 7 августында тәшкил ителгән – +37,1 °C, иң түбән 1883 елның 11 гыйнварында −35,9 °C. Санкт-Петербургта ел буенча 600–700 мм атмосфера дуеннары ява, күбесе — апрельдән октябрьгә кадәр.
Санкт-Петербург климаты | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
Абсолют максимум, °C | 8,6 | 10,2 | 14,9 | 25,3 | 30,9 | 34,6 | 35,3 | 37,1 | 30,4 | 21,0 | 12,3 | 10,9 | 37,1 |
Уртача максимум, °C | −3,1 | −3 | 2,0 | 9,3 | 16,0 | 20,0 | 23,0 | 20,8 | 15,0 | 8,6 | 2,0 | −1,5 | 9,1 |
Уртача температура, °C | −5,5 | −5,8 | −1,3 | 5,1 | 11,3 | 15,7 | 18,8 | 16,9 | 11,6 | 6,2 | 0,1 | −3,7 | 5,8 |
Уртача минимум, °C | −8 | −8,5 | −4,2 | 1,5 | 7,0 | 11,7 | 15,0 | 13,5 | 8,8 | 4,0 | −1,8 | −6,1 | 2,7 |
Абсолют минимум, °C | −35,9 | −35,2 | −29,9 | −21,8 | −6,6 | 0,1 | 4,9 | 1,3 | −3,1 | −12,9 | −22,2 | −34,4 | −35,9 |
Явым-төшем нормасы, мм | 44 | 33 | 37 | 31 | 46 | 71 | 79 | 83 | 64 | 67 | 56 | 51 | 662 |
Чыганак: Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Климат Санкт-Петербурга. Погода и климат. 2011 елның 21 декабрь көнендә тикшерелгән. 2012 елның 24 гыйнвар көнендә төп чыганагыннан архивланган. |
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Петербург урнашкан территория 9–10 гасырларда Новгород җиренә караган. 15 гасырда Петербург урынында Новгород җөмһүриятенә караган авыллар урнашкан. 1478 елдан Урыс дәүләте составында. 17 гасыр башларында шведлар Нева ярларын басып алып, Охта елгасы тамагында Ниеншанс ныгытмасын нигезлиләр. Урыс гаскәре 1703 елның 1 (12) маенда бу ныгытманы басып ала һәм 16 (27) майда Пётр I Заячий (фин. Jänissaari) утравында Санкт-Питер-Бурх (соңрак Петропавловск) ныгытмасына нигез салган. 1703–04 елларда Котлин утравында Кроншлот ныгытмасы нигезләнгән (1723 елдан Кронштадт). 1704 елда Неваның сул ярында Баш Адмираллыкка нигез салынган.
Шәһәр сәнәгать мәркәзе сыйфатында тиз үскән. 18 гасырның ахырында ук шәһәрдә 160 сәнәгый кәсәбә булган. 1708 елдан Петербург Ингерманландия, 1710 елдан Петербург губернасы үзәге. 1712-28 һәм 1732-1918 елларда — Русия башкаласы. Бу җирдә патша сарае (1712 елдан), Сенат (1713 елдан), коллегияләр (1718 елдан; 1802 елдан министрлыклар) һәм башка дәүләт учрежденияләре урнашканнар.
1905 ел 22 гыйнвар — Санкт-Петербургта «Канлы якшәмбе».
1941 елның 8 сентябреннән алып 1944 елның 27 гыйнварынача кала фашистлар тарафыннан блокадада тотыла.
Сәнәгате һәм икътисады[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Шәһәрдә күп фәнни һәм карау-проектлау институтлары бар (Гипро, Арканлау һәм Антарктика ТИ, Цитология институты, Норильск никеленең Гипода институты һәм башкалар).
Шәһәрнең машиналар төзү сәнәгате әһәмиятле. Русиядә сырлы чит ил машиналары заводлары бар.
Сәүдә сәнәгате (Дикси, Әйләнчек, Спортмастер супермаркетлар).
Финанс тармагы — (Русия Саклык Банкысының акча чыгару дворы, Финам, Русия Саклык Банкысы).
Транспорт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Һава транспорты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Тимер юл транспорты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
5 вокзал:
Ябылганнары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Төзелеш. «Мостострой № 6» ПАО — төзелеш компаниясе. Бүген оешма Ростов АЭС-2, универсаль оффшор бассейнны һ. б. корылмаларны төзүе. 1979 елда оешма Череповецта «Октябрьский күперне» төзиләр
Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Халык саны | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
1764[7] | 1765[8] | 1780[8] | 1789[8] | 1800[7] | 1811[8] | 1817[8] | 1825[8] |
149 700 | ↗150 300 | ↗174 800 | ↗217 900 | ↗220 200 | ↗335 600 | ↗363 900 | ↗424 700 |
1833[8] | 1837[8] | 1840[8] | 1850[7] | 1852[8] | 1863[8] | 1870[8] | 1882[8] |
↗442 900 | ↗468 800 | ↗470 200 | ↗487 300 | ↗532 200 | ↗539 500 | ↗668 000 | ↗928 000 |
1891[8] | 1897[9] | 1900[7] | 1901[8] | 1910[8] | 1914[8] | 1915[7] | 1916[7] |
↗1 033 600 | ↗1 264 920 | ↗1 418 000 | ↗1 439 600 | ↗1 905 600 | ↗2 118 500 | ↗2 314 500 | ↗2 415 700 |
1917[7] | 1918[7] | 1919[7] | 1920[7] | 1921[7] | 1922[7] | 1923[7] | 1924[7] |
↘2 300 000 | ↘1 469 000 | ↘900 000 | ↘740 000 | ↗830 000 | ↗960 000 | ↗1 093 000 | ↗1 221 000 |
1925[7] | 1926[10] | 1928[11] | 1930[7] | 1935[7] | 1940[7] | 1941[7] | 1942[7] |
↗1 379 000 | ↗1 590 770 | ↗1 688 300 | ↗2 009 500 | ↗2 715 700 | ↗2 920 000 | ↗2 992 000 | ↘2 432 000 |
1943[7] | 1944[7] | 1945[7] | 1946[7] | 1947[7] | 1948[7] | 1949[7] | 1950[7] |
↘622 000 | ↘546 000 | ↗927 000 | ↗1 541 000 | ↗1 920 000 | ↗1 998 000 | ↗2 218 000 | ↗2 258 000 |
1955[7] | 1956[12] | 1959[13] | 1960[7] | 1962[8] | 1965[7] | 1967[8] | 1970[14] |
↗2 797 000 | ↗2 814 000 | ↗3 321 196 | ↗3 432 000 | ↘3 036 000 | ↗3 777 200 | ↘3 296 000 | ↗3 949 501 |
1973[8] | 1975[7] | 1976[8] | 1979[15] | 1980[7] | 1981[7] | 1982[7] | 1983[7] |
↘3 679 000 | ↗4 356 200 | ↘3 915 000 | ↗4 588 183 | ↗4 635 200 | ↗4 669 400 | ↗4 711 200 | ↗4 762 100 |
1984[7] | 1985[7] | 1986[7] | 1987[7] | 1988[7] | 1989[16] | 1990[17] | 1991[17] |
↗4 806 400 | ↗4 844 200 | ↗4 882 200 | ↗4 931 200 | ↗4 986 900 | ↗5 023 506 | ↘5 002 444 | ↗5 007 469 |
1992[17] | 1993[17] | 1994[17] | 1995[17] | 1996[17] | 1997[17] | 1998[17] | 1999[17] |
↘4 986 405 | ↘4 942 891 | ↘4 881 563 | ↘4 845 407 | ↘4 820 213 | ↘4 806 641 | ↘4 783 982 | ↘4 770 897 |
2000[17] | 2001[17] | 2002[18] | 2003[17] | 2004[17] | 2005[17] | 2006[17] | 2007[17] |
↘4 741 923 | ↘4 714 844 | ↘4 661 219 | ↘4 656 474 | ↘4 624 083 | ↘4 600 000 | ↘4 580 620 | ↘4 571 184 |
2008[17] | 2009[17] | 2010[19] | 2011[20] | 2012[21] | 2013[22] | 2014[23] | 2015[4] |
↘4 568 047 | ↗4 581 854 | ↗4 879 566 | ↗4 899 344 | ↗4 953 219 | ↗5 028 000 | ↗5 131 942 | ↗5 191 690 |
Административ-территориаль бүленеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Санкт-Петербург 18 районына бүленә:
|
| |
Районнар, үз чиратта, муниципаль округларга, шәһәрләргә һәм бистәләргә бүленәләр.
Шәһәр чикләрендә 111 шәһәрэче муниципаль берәмлек бар: 81 муниципаль округ, 9 шәһәр (Зеленогорск, Колпино, Красное Село, Кронштадт, Ломоносов, Павловск, Петергоф, Пушкин, Сестрорецк) һәм 21 бистә.[24]. |
Кардәш шәһәрләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Танылган шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Алексей Яһудин (1980) — спортчы, бозда фигуралы шуу буенча Олимпия уеннары чемпионы (2002).
- Ольга Балтачиева — Ленинград Кече театры артисты, А.Я. Ваганова һәм Б. Эйфман балет академияләре педагогы, РСФСР атказанган артисты (1983).
- Василий Баженов — XVIII гасыр мигъмары.
- Н.К. Рерих, рәссам.
- Пётр Лесгафт, педагог һәм табиб.
- Кирилл (Гундяев), Мәскәү патриархы (2009 елдан).
- Алексей Миллер, «Газпром» идарәчесе (2001 елдан).
- Ирина Понаровская, эстрада һәм джаз җырчысы.
- Галина Вишневская, опера җырчысы, ССРБ халык артисты.
- Александр Лазарев, РСФСР халык артисты.
- Елена Цыплакова, РФ халык артисты.
Татарлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Нәгыймә Балтачиева — Киров театры артисты, мөгаллим. РСФСР атказанган сәнгать эшлеклесе (1967)
- Гатаулла Баязитов — ахун, «Нур» гәҗитен оештыручы.
- Сайра Вельшакова (1922-2006) — Ленинград (Санкт-Петербург) консерваториясе укытучысы
- Асия Миңнуллина (26.11.1952) — рәссам-сынчы, Тукай премиясе лауреаты (2010).
- Таһир Балтачиев — Киров театры артисты, мөгаллим.
- Шамил Балтачиев — Ленинград Кече театры артисты, кино артисты.
- Лилиан Наврозашвили — Санкт-Петербург ТЮЗы актрисасы, Муса Җәлилнең оныгы.
- Риза Бариев (1937-2010), фәлсәфәче, фәлсәфә фәннәре докторы (1996).
- Тимур Сираҗетдинов (1969-2000),
РФ Каһарманы.
- Әдилә Айда (1912-1992), Төркиянең беренче хатын-кыз дипломаты.
Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Санкт-Петербург метрополитены
- Ленинград камалышы
- Санкт-Петербург шәһәренең җәмигъ мәчете
- Муса Җәлил һәйкәле (Санкт-Петербург)
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ https://www.graz.at/cms/beitrag/10097148/7771992/St_Petersburg.html
- ↑ https://www.plovdiv.bg/en/about-plovdiv/побратимени-градове/
- ↑ Дмитрий Войнов, Алексей Кумачев. Путин предложил Полтавченко покинуть пост губернатора Петербурга. dp.ru, 03.10.2018
- ↑ 4,0 4,1 Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2015 года и в среднем за 2014 год (опубликовано 17 марта 2015 год). 2015 елның 18 март көнендә тикшерелгән. 2015 елның 18 март көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ https://kitap.tatar.ru/ogl/nlrt/nbrt_nk_2129465.pdf
- ↑ http://gabdullatukay.ru/tukay-science/scientists/hannanov-eskar-tukaj-halyknyky/
- ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 7,18 7,19 7,20 7,21 7,22 7,23 7,24 7,25 7,26 7,27 7,28 7,29 7,30 7,31 7,32 7,33 7,34 7,35 7,36 7,37 7,38 7,39 7,40 Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Санкт-Петербург. 1703-2003: Юбилейный статистический сборник. 2013 елның 25 сентябрь көнендә тикшерелгән. 2013 елның 25 сентябрь көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 8,15 8,16 8,17 8,18 8,19 8,20 Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Народная энциклопедия «Мой город». Санкт-Петербург. 2013 елның 16 октябрь көнендә тикшерелгән. 2013 елның 16 октябрь көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Первая Всеобщая перепись населения Российской империи 1897 года. Санкт-Петербургская губерния. 2013 елның 26 октябрь көнендә тикшерелгән. 2013 елның 26 октябрь көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928. Том 9. Таблица I. Населенные места. Наличное городское и сельское население. 2015 елның 7 февраль көнендә тикшерелгән. 2015 елның 7 февраль көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ Статистический справочник СССР за 1928 г.
- ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Народное хозяйство СССР в 1956 г. (Статистический сборник). Государственное статистическое издательство. Москва. 1956. 2013 елның 26 октябрь көнендә тикшерелгән. 2013 елның 26 октябрь көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Всесоюзная перепись населения 1959 года. 2013 елның 10 октябрь көнендә тикшерелгән. 2013 елның 10 октябрь көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность наличного населения городов, поселков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям. 2013 елның 14 октябрь көнендә тикшерелгән. 2013 елның 14 октябрь көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 г.
- ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Всесоюзная перепись населения 1989 года. 2011 елның 23 август көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 17,12 17,13 17,14 17,15 17,16 17,17 17,18 Численность постоянного населения на 1 января (человек) 1990-2010 года
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002. Том 1. 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации
- ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Итоги Всероссийская перепись населения 2010 года. 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов – районных центров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи человек и более. 2013 елның 14 ноябрь көнендә тикшерелгән. 2013 елның 14 ноябрь көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2011 года, на 1 января 2012 года и в среднем за 2011 год
- ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2014 елның 31 май көнендә тикшерелгән. 2014 елның 31 май көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). 2013 елның 16 ноябрь көнендә тикшерелгән. 2013 елның 16 ноябрь көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. 2014 елның 2 август көнендә тикшерелгән. 2014 елның 2 август көнендә төп чыганагыннан архивланган.
- ↑ Параметрны бирергә кирәк trans-title= {{cite web}} калыбында. Санкт-Петербурга «О территориальном устройстве Санкт-Петербурга» (с изменениями на 13 июля 2011 года) О территориальном устройстве Санкт-Петербурга. gov.spb.ru. 2011 елның 12 август көнендә тикшерелгән.
![]() |
Викиҗыентыкта? Saint Petersburg |
---|